Κυριακή 17 Απριλίου 2011

Εκφάνσεις του Μεταμοντέρνου : το ιδεολόγημα της πολυπολιτισμικότητας.


             [ του Κώστα Μελά]




1
Είναι περίεργο αλλά  τα τελευταία χρόνια τα οποία είναι ταυτισμένα στη συνείδηση των πολιτών του πλανήτη  με θέματα που αφορούν στην παγκοσμιοποίηση, στην ανταγωνιστικότητα , στο ελεύθερο εμπόριο, στην κατάρρευση των ανατολικών «σοσιαλιστικών» καθεστώτων  και στην εξάπλωση της «δημοκρατίας» με τους γνωστούς  αμερικάνικους τρόπους, μια ακόμα υπόθεση  κυριαρχεί  ως έμμονη ιδέα , κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου , αυτή της πολυπολιτισμικότητας.
Πολύ λίγες υποθέσεις έχουν σκορπίσει τόσο ενθουσιασμό όσο η πολυπολιτισμικότητα. Εκπρόσωποι πολιτικών κομμάτων , κυβερνητικοί αξιωματούχοι , στελέχη επιχειρήσεων, εκπαιδευτικοί , αναλυτές όλων των φασμάτων της κοινωνικής ζωής , αρχηγοί κρατών , για να ονομάσουμε λίγους από αυτούς , κηρύσσουν την αφοσίωση τους  στην πολυπολιτισμικότητα. Σε όλα τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν σε διεθνή επίπεδο τα τελευταία χρόνια η έννοια της πολυπολιτισμικότητας ήταν παρούσα στην πρώτη γραμμή της επιχειρηματολογίας.  Πρωταγωνιστές και σ’ αυτήν την υπόθεση οι κλασικοί φιλελεύθεροι και οι λεγόμενοι αριστεροί δημοκράτες πάσης φύσεως οι οποίοι για τους λόγους που θα ειπωθούν στη συνέχεια , έχουν καταστήσει τον πλουραλισμό και την πολυπολιτισμικότητα  ένα άκρατο ιδεολόγημα σε μια εποχή «χωρίς ιδεολογία». Θα πρέπει να ομολογήσουμε ότι για μας δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με την πολυπολιτισμικότητα  και με τη διαφορετικότητα . Εξάλλου στη φύση , στον υλικό και πολιτισμικό υπάρχει η ποικιλία και  η διαφορετικότητα .Όμως μια συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα δεν προϋποθέτει απαραιτήτως , για να μπορέσουμε να  αντιληφθούμε τι εννοεί ο καθένας , μια πρώτη συζήτηση για το δεύτερο και βασικότερο συνθετικό της λέξεως , δηλαδή την έννοια του πολιτισμού; Διαφορετικά κινδυνεύουμε όλες οι συζητήσεις να είναι κενές νοήματος και περιεχομένου. Επίσης  ακόμα χειρότερα  υπάρχει κίνδυνος υποκατάστασης  άλλων εννοιών , π.χ της πολιτικής από την έννοια της πολυπολιτισμικότητας. Δηλαδή  τι να σημαίνει άραγε η πολιτική που ασχολείται αποκλειστικά με την πολυπολιτισμικότητα; Ή ποια είναι η σχέση μεταξύ πολιτικής και πολυπολιτισμικότητας; Είναι κατανοητό ότι δεν προτιθέμεθα στο πλαίσιο αυτού του άρθρου να προβούμε στην προσέγγιση του όρου πολιτισμός . Οι λόγοι είναι  προφανείς. Όμως μπορούμε διαπιστωτικά και όχι μόνο να προβούμε σε ορισμένες παρατηρήσεις που μπορούν να περιγράψουν το πρόβλημα και να κινητοποιήσουν τη σκέψη και τον στοχασμό.

2.
Παρότι  όπως  έχουμε αναφέρει δεν είναι στις προθέσεις μας να εμπλακούμε σε συζήτηση για τον ορισμό του πολιτισμού , εντούτοις μπορούμε να προβούμε σε μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση του περιεχομένου της έννοιας .Η διαδικασία αυτή θα μας οδηγήσει να αντιληφθούμε με σφαιρικότερο τρόπο την αληθινή όψη του προβλήματος που προκύπτει με την υιοθέτηση της έννοιας της  πολυπολιτισμικότητας  σε συνάρτηση με την έννοια του πολιτισμού. Προηγουμένως όμως θα πρέπει να ειπωθεί ότι οι «κλασσικοί» μιλούν για πολιτεύματα[1] εκεί που εμείς οι σύγχρονοι μιλάμε για πολιτισμούς. «Οι λόγοι αυτής της αλλαγής είναι οι ίδιοι με εκείνους , στους οποίους οφείλεται το γεγονός ότι η πολιτική ιστορία παρεχώρησε την προηγούμενη υπεροχή της στην κοινωνική , πολιτισμική, οικονομική κτλ ιστορία. Η εμφάνιση των νέων αυτών κλάδων της ιστορίας αποκορυφώνεται και νομιμοποιείται στην έννοια των «πολιτισμών». Ο πολιτισμός είναι το σύγχρονο υποκατάστατο του πολιτεύματος. ..Ο προσανατολισμός μας με βάση τους πολιτισμούς και όχι με βάση τα πολιτεύματα , θα φαινόταν πως οφείλεται σε μιαν ιδιόρρυθμη αποξένωση από εκείνα τα ζητήματα ζωής και θανάτου , τα οποία κινούν , εμπνέουν και συνέχουν τις κοινωνίες  »[2].
Η αποκλειστική ενασχόληση  με τα ζητήματα της πολυπολιτισμικότητας και του πολιτισμού αυτονομημένα από την κοινωνική πραγματικότητα  οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον κατακερματισμό της κοινωνικής λειτουργία , στην αποστείρωση του ονείρου , στην απώλεια του πολιτικού. Είναι πλέων αποδεκτό «τοις πάσι» ότι η κρίση της νεωτερικότητας οφείλεται στην απώλεια του πολιτικού.
Για τους αρχαίους  η πολιτική δραστηριότητα στοχεύει πρωταρχικά στην πραγμάτωση της ανθρώπινης αρετής[3] , του ιδεώδους του καλού και αγαθού.
 Επίσης  στους αρχαίους η ουσία της πολιτικής είναι η Κυβέρνηση , με την έννοια in senso lato , του τρόπου ζωής μιας κοινωνίας, σωματοποιημένου σ’ αυτό που περισσότερο  τείνει και επιδιώκει ή σ’ αυτό  από το οποίο προέρχεται και βασίζεται. Για παράδειγμα , η Δημοκρατία βασίζεται στην ισότητα  και στην ισοτιμία των δικαιωμάτων των πολιτών. Η κλασσική πολιτική επιστήμη προσανατολιζόταν  στο πρόβλημα της τελειοποίησης του ανθρώπου ή του πως πρέπει να ζουν οι άνθρωποι και αποκορυφωνόταν στην περιγραφή του καλύτερου πολιτικού καθεστώτος. Αυτό νοούνταν ως ένα καθεστώς του οποίου η πραγματοποίηση είναι δυνατή χωρίς θαυματουργή ή μη θαυματουργή μεταβολή στην ανθρώπινη φύση , αλλά η πραγματοποίησή του δεν θεωρούνταν πιθανή , επειδή πιστευόταν ότι εξαρτάται από την τύχη.
Η υποχρέωση μιας αυθεντικής Πολιτικής Φιλοσοφίας είναι ,σύμφωνα με την αρχαία κλασική σκέψη είναι  να δύναται να διακρίνει ποιο είναι το δίκαιο πολιτικό καθεστώς, το οποίο μπορεί να συνδέσει συνειδητά την ελευθερία που δεν μετατρέπεται σε διοικητική επιβολή και το πολίτευμα που δεν μεταβάλλεται σε καταπίεση. Η αρχαία πολιτική φιλοσοφία θέτει την έννοια του πολιτικού σε κυρίαρχη θέση.
Σε πλήρη αντίθεση με την παραπάνω αντίληψη βρίσκεται ο φιλελευθερισμός ο οποίος είναι μια εγγενώς αντιπολιτική πολιτική φιλοσοφία , διότι αυτό που υπηρετεί σε κάθε περίπτωση είναι η εξάλειψη του πολιτικού φαινομένου ή στην καλύτερη περίπτωση την υπαγωγή του σε άλλες υπέρτερες , κατά την άποψή του, κοινωνικές κατηγορίες όπως π.χ η οικονομία ή η πολυπολιτισμικότητα.




3.
Ο κλασική έννοια  του πολιτισμού έχοντας τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική σκέψη και πολιτεία (παιδεία) ,αλλά και στη ρωμαϊκή σκέψη (cultura animi philosophia est ,Κικέρων) διαβιβάστηκε στη Δύση και επανεμφανίστηκε προσαρμοσμένος στις ανάγκες της νέας εποχής  κυρίως την εποχή του Διαφωτισμού συνδεδεμένος με την έννοια της προόδου. Η λέξη civilization (πολιτισμός) έχει προέλευση γαλλική.[4] Αποτελεί νεολογισμό του 18ου αιώνα. Αρχικά είχε μόνο νομική σημασία. Με την έννοια , ως μετάβαση στον πολιτισμό , εμφανίστηκε το 1752 σε κείμενο του Τυργκό και τυπωμένη σε κείμενο του Μιραμπώ (πατέρα) το 1756. Παράλληλα με την λέξη πολιτισμός εμφανίζεται και η λέξη κουλτούρα (culture , kultur) η οποία  κυριαρχεί κυρίως στη Γερμανία.[5]Η αντίθεση των εννοιών «πολιτισμός» και «κουλτούρα» εδράζεται στην πολεμική του γερμανικού μεσαίου στρώματος των διανοουμένων ενάντια στους καλούς τρόπους του κυρίαρχου , του ανώτερου στρώματος των αυλικών. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελευταίων είναι η «ευγένεια» , οι ευγενικοί τρόποι , δηλαδή ένα εξωτερικό γνώρισμα το οποίο χρησιμοποιείται κατά κόρον ως μέσον προσπόρισης ωφελειών και απόκτησης της εμπιστοσύνης του άλλου. Αντίθετα τα μεσαία στρώματα των διανοουμένων προβάλλουν ως βασικό χαρακτηριστικό τους την ικανότητα και την αρετή ως μέσον απόκτησης της εκτίμησης εκ μέρους των ανθρώπων. Συνεπώς η αντίθεση που εκβάλλει στην αντιπαράθεση «πολιτισμός» και «κουλτούρα» είναι η « απατηλή , η εξωτερική ευγένεια» από τη μια μεριά και η «αρετή» από την άλλη.  Όπως σημειώνει ο Ελίας  «Η γαλλική και αγγλική έννοια του «πολιτισμού» είναι δυνατόν να αναφέρεται σε πολιτικά ή οικονομικά , σε θρησκευτικά ή τεχνικά , σε ηθικά ή κοινωνικά δεδομένα. Η γερμανική έννοια «κουλτούρα» αναφέρεται κατ’ουσίαν σε πνευματικά , καλλιτεχνικά , θρησκευτικά δεδομένα  και ενέχει μιάν ισχυρή τάση να σύρει μιάν αδρή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε δεδομένα αυτής της κατηγορίας αφ’ενός και στα πολιτικά , οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα αφ’ετέρου.»[6].   Έτσι η έννοια του πολιτισμού έχει διπλό περιεχόμενο : αναφέρεται συγχρόνως σε ηθικές και σε υλικές αξίες , στην πνευματική καλλιέργεια και στον τεχνικό  πολιτισμό .
 Δύο βασικότατες αποφάνσεις προκύπτουν από τον κλασικό ορισμό του πολιτισμού :
η πρώτη,   δεδομένου ότι είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με τις ιδέες της μόρφωσης και της καλλιέργειας αναγκαστικά περιέχει αξιολογήσεις[7] . Με τη σημασία του πολιτισμού ,η λέξη δηλώνει σε γενικές γραμμές το αντίθετο της βαρβαρότητας.  Αν ανατρέξουμε  στην ιστορία  και ανακαλέσουμε στη μνήμη μας διαφόρους αρχαίους πολιτισμούς αμέσως θα αναδυθεί ένα αξιολογικό κριτήριο σύμφωνα με το οποίο ο εαυτός μας τοποθετεί ιεραρχικά όλους αυτούς τους πολιτισμούς . Το κριτήριο αυτό είναι συνδεδεμένο με τον εκπολιτισμό , την καλλιέργεια , την εκπαίδευση , τη μόρφωση ,και γενικά με  την παιδεία του ανθρώπου  και μεταφερόμενο στο πολιτικοκοινωνικό επίπεδο σηματοδοτεί την ύπαρξη αστικών φιλελεύθερων θεσμών  και φιλελεύθερου πολιτεύματος. Είναι το προϊόν της ακμής του ουμανισμού , κυρίως της χρυσής εποχής του γερμανικού ιδεαλισμού , των  Kant , Fichte,  Hegel , Goethe , Schiller , Mozart , Beethoven ,μεταξύ 1780 και 1830.

  Η δεύτερη ότι αποτελεί βασική συνιστώσα της αυτοσυνειδησίας της Δύσης : « η έννοια αυτή εκφράζει την αυτοσυνειδησία της Δύσης. Θα μπορούσαμε επίσης να πούμε , την εθνική συνείδηση. Συνοψίζει τα πάντα, όσα η δυτική κοινωνία των δύο ή τριών τελευταίων αιώνων θεωρεί ότι συγκροτούν μίαν υπεροχή της έναντι προγενέστερων ή συγκαιρινών αλλά πιο «πρωτόγονων κοινωνιών».Μέσω αυτής η δυτική κοινωνία επιδιώκει να καθορίσει ό,τι αποτελεί διακριτικό της γνώρισμα και ό,τι την καθιστά περήφανη: τη βαθμίδα ανάπτυξης της τεχνικής της , τους κοινωνικούς της τρόπους , την εξέλιξη της επιστημονικής της γνώσης ή της κοσμοθεωρίας της ,και άλλα πολλά ακόμη.»[8] .
Τα παραπάνω γίνονται άμεσα κατανοητά στο πλαίσιο της αστικής πίστης προς την ιστορία και την πρόοδο όπου ο παράγοντας χρόνος έχει πρωταρχική σημασία. Στην προοπτική αυτή οι πολιτισμοί κατατάσσονταν  σε  ανώτερους και κατώτερους , ήτοι οι ανώτεροι ακολουθούσαν χρονολογικά τους κατώτερους και ενσάρκωναν την ιστορική πρόοδο. Οι χώροι γίνονται αντιληπτοί ως γεωγραφικές συνόψεις βαθμίδων της ιστορικής εξέλιξης ( π.χ Αφρική – Ασία – Ευρώπη) και ως τέτοιοι εντάσσονται στο υπέρτερο χρονολογικό σχήμα.[9]
   Ο κλασικός ορισμός δέχτηκε  πολλαπλές επιθέσεις  από δεξιά και αριστερά αλλά διασώθηκε μέχρι και το πρώτο ήμισυ του 20ο  αιώνα . Η μεγάλη επίθεση ενάντια στον κλασικό ορισμό του πολιτισμού προήλθε από τον χώρο της  ανθρωπολογίας και της εθνολογίας  ,ιδιαίτερα   από την πλευρά της φιλελεύθερης και στρουκτουραλιστικής  πτέρυγάς της. Ο ανοιχτός αγώνας των στρουκτουραλιστών ενάντια στην έννοια της αστικής κουλτούρας και στον ανθρωποκεντρισμό της «εκφράσθηκε μεθοδολογικά στο πρωτείο της δομής , η οποία , όπως ισχυρίζονται , προηγείται λογικά και πραγματικά της ανθρώπινης δράσης…. Η κατάτμηση του κοινωνικού σε έσχατα στοιχεία , τα οποία ακολούθως  συναρμόζονται σε δομές , έχει ως συνέπεια και ότι κοινωνίες ή πολιτισμοί , που έχουν ουσιώδεις διαφορές και χρονικά απέχουν μεταξύ τους , θεωρούνται ως κατ’ αρχήν ισότιμοι εφ’ όσον η ανάλυση δείχνει ότι εδράζονται στα ίδια δομικά στοιχεία, ανεξάρτητα από το πόσο περίπλοκοι και σύνθετοι εμφανίζονται κατά τα άλλα.»[10]. Επίσης τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα εμφανή στον χώρο της φιλελεύθερης αμερικανικής ανθρωπολογίας. Ο F.Boas και οι σημαντικότερες μαθήτριές του Ruth Benedict και Margaret Mead ξεκίνησαν πόλεμο ενάντια σε εκείνα τα στοιχεία και στις αντιλήψεις που σωστά θεωρούσαν ως υποβόσκουσα ευγονική και ρατσιστική του κοινωνικού δαρβινισμού. Το κρίσιμο σημείο μεταβολής ίσως  θα πρέπει να θεωρηθεί  η δημοσιοποίηση του βιβλίου της Benedict Ruth[11] , Υποδείγματα Κουλτούρας , όπου υπάρχει ολοκληρωμένη και πλήρως αναπτυγμένη  η επιχειρηματολογία υπέρ της συγγένειας των πολιτισμών.  

 Η λογική τους , την οποία συμμερίζονται σε διαφορετικό βαθμό οι περισσότεροι ανθρωπολόγοι, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι η ακόλουθη:
Είναι λάθος να υποθέτουμε ότι οι «πολιτισμένοι» άνθρωποι έχουν υπερνικήσει τους «πρωτόγονους» σε μια δαρβινική μάχη για την ύπαρξη, και συνεπώς είναι ανώτεροι. Είναι λάθος να σκεπτόμαστε ότι οι μεταξύ τους διαφορές οφείλονται στα γονίδια και όχι σε ένα προϊόν ιστορικών συγκυριών. Επιπλέον, ο πολιτισμός είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και συντονισμένος με το περιβάλλον στο οποίο εξελίχθηκε. Συνεπώς , είναι παραπλανητικό να θεωρούμε ότι οι πολιτισμοί εξελίσσονται από μια κατώτερη προς μιαν ανώτερη ιεραρχική θέση, και είναι λάθος να αποδεχόμαστε βιολογικές ερμηνείες της πολιτιστικής ποικιλότητας. Οι ανθρωπολόγοι με τα ένστικτά τους ισχυροποιημένα από ανθρωπιστικές προθέσεις , δυνάμωσαν την υποστήριξή τους προς τον πολιτισμικό σχετικισμό , ενώ ταυτόχρονα έγιναν περισσότερο άκαμπτοι απέναντι στη βιολογία όπως κι αν εμφανίζεται.
«Εκεί που ο πολιτισμικός σχετικισμός ξεκίνησε αρνούμενος τις κληρονομικές συμπεριφορικές διαφορές ανάμεσα στις εθνικές ομάδες, αναντίρρητα μια αναπόδεικτη και επικίνδυνη ιδεολογική σύλληψη, στράφηκε κατόπιν ενάντια στην ιδέα μιας ενοποιημένης ανθρώπινης φύσης βασισμένης στην κληρονομικότητα. Το μεγάλο αίνιγμα για την ανθρώπινη κατάσταση είχε ως εξής: αν αποκλειστεί ο πολιτισμός και η κληρονομική ανθρώπινη φύση, τι ενώνει την ανθρωπότητα; Το ερώτημα δεν μπορεί να μην απαντηθεί , γιατί αν ο πολιτισμός πλάθει τα ηθικά πρότυπα, και αν οι πολιτισμοί είναι απεριόριστα ποικίλοι και ισοδύναμοι, πως απορρίπτεται π.χ η θεοκρατία ή η αποικιοκρατία: Ή η παιδική εργασία, τα βασανιστήρια και η δουλεία;»[12]
  





Η λεγόμενη ανθρωπολογία του πολιτισμού απέβλεπε αρχικά στη διάλυση όλων των γνωρισμάτων που έδιναν την εντύπωση μιας ανθρωπολογικά κληρονομημένης σταθεράς σε επιρροές του πολιτισμού. Με αυτόν τον τρόπο διορθώθηκαν πολλές χονδροειδείς αντιλήψεις της παραδοσιακής ανθρωπολογίας των ορμών, του Λόγου και της φυλής. Όμως , όπως  η παλαιά ιδέα της κοινωνικής ιεραρχίας ήταν θεμελιωμένη πάνω σε πλασματικές ανθρωπολογικές παραδοχές , έτσι και ο εξισωτισμός της μαζικής δημοκρατίας αναζήτησε ένα στήριγμα στην παραδοχή ότι οι άνθρωποι αποτελούν συνισταμένες των κοινωνικών τους συνθηκών, δηλαδή ότι η ισότητα μεταξύ των ανθρώπων θα μπορούσε να εξασφαλισθεί ήδη με την ισότητα των συνθηκών.[13]


Από τότε  η ανθρωπολογική προσέγγιση του πολιτισμού , η οποία «…τείνει να αποκτήσει νέα σημασία , τελείως διαφορετική , δηλώνοντας το σύνολο των χαρακτηριστικών που παρουσιάζει η συλλογική ζωή μιας ομάδας ή μιας εποχής»[14] . γίνεται κυρίαρχη  διαρρηγνύοντας τους δεσμούς της με την καλλιέργεια και τον λόγο, μετατρεπόμενη σε οποιοδήποτε σύνολο δραστηριοτήτων.[15]  Ο πολιτισμός μετατρέπεται σε μια απλή περιγραφική κατηγορία που μπορεί να εφαρμοσθεί σε κάθε έθνος , ακόμη και στην κουλτούρα των πρωτογόνων. Οι κουλτούρες , δεδομένου ότι δεν υπάρχουν πλέον κριτήρια για να αξιολογηθούν , είναι όλες ίσες. « Η ιδέα της ισοτιμίας των πολιτισμών , η οποία στηρίζεται στη διαπίστωση της ταυτότητας των έσχατων δομικών τους στοιχείων , παραμερίζει τη διαφορά ανάμεσα σε ανώτερο και κατώτερο καθώς και την αστική ιδέα της προόδου , αφήνοντας να εννοηθεί ότι όλοι οι κοινωνικοί σχηματισμοί υπάρχουν παράλληλα πάνω στο ίδιο επίπεδο ή μέσα στον ίδιο χώρο , ανεξάρτητα από τη χρονική απόσταση ανάμεσά τους.»[16].


 Παράλληλα « Η ανθρωπολογική θεώρηση της κουλτούρας απέπνεε ένα φιλελεύθερο και εξισωτικό ήθος, αυτή είναι η εμφάνισή  της και η αλήθεια της. Εν τούτοις η κουλτούρα έχασε συνάμα κάθε ειδικό νόημα , έγινε κάθε τι και οτιδήποτε. Όταν η κουλτούρα ορίζεται ως ένα «σύνολο εργαλείων , κωδίκων , τελετουργιών , συμπεριφορών»[17] , τότε όχι μόνο κάθε λαός , μα κάθε ομάδα και υποομάδα έχει μια κουλτούρα»[18].  Όλα και τίποτε πια είναι κουλτούρα. Κάθε ερευνητής μπορεί να δώσει το δικό του ορισμό σχετικά με την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Έτσι η εγκατάλειψη της κλασικής προσέγγισης του πολιτισμού και η υποκατάστασή της με την αντίστοιχη ανθρωπολογική επέβαλε κατ’ αρχάς τη θέση ότι ο πολιτισμός δεν είναι ένας αλλά πολλοί. Συγχρόνως , η ανθρωπολογική προσέγγιση , απαλλαγμένη από αρκετές αξιολογικές κρίσεις δεν είναι σε θέση να ορίσει ποιος είναι ο καλύτερος πολιτισμός. Φθάνουμε με τον τρόπο αυτό να ομιλούμε για πολλούς πολιτισμούς , για έναν πολυπολιτισμικό κόσμο  όπου όλοι οι πολιτισμοί (ανεξαρτήτως του πως ορίζονται από τον καθένα) είναι μεταξύ τους ίσοι .
Ο πολιτισμικός σχετικισμός , όπως είναι γνωστό, στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό πάνω σε εθνολογικά υποδείγματα στηριγμένα στη βάση το κριτήριο της κοινωνικής λειτουργικότητας , όπου οι ηθικές αξίες νοούνται ως ενεργά συστατικά στοιχεία ενός κλειστού συστήματος αμοιβαία συμπληρωματικών παραγόντων. Αυτό το είδος της εθνολογίας αντιστοιχήθηκε με τις ηθικά ουδέτερες κοινωνιολογικές θεωρήσεις περί συστήματος , οι οποίες  όντας εξ ίσου άκαμπτα  ανιστορικές, εξηγούν την κοινωνική δραστηριότητα με τον ίδιο τρόπο που την εξηγεί και ο ηθικός οικουμενισμός , δηλαδή με την αξιωματική αποδοχή ενός Λόγου , ο οποίος σταθμίζει τα πράγματα κα λειτουργεί κατά τον ίδιο τρόπο σε όλα τα άτομα.[19]




 Η θέση αυτή , θεμελιωμένη κυρίως στην αδυναμία ύπαρξης ενός συγκεκριμένου ορισμού για τον πολιτισμό , σιγά -σιγά  έγινε κυρίαρχη. Για να το θέσουμε με ωμό τρόπο , η πολυπολιτισμικότητα  βασίζεται σε μια συντριπτική διανοητική αδυναμία , την άρνηση ή την αδυναμία να απαντηθεί το ερώτημα του τι συνιστά πολιτισμό.
Η πολυπολιτισμικότητα  με τον τρόπο που την ορίσαμε δεν διαφοροποιείται από τον κλασικό αστικό ορισμό της κουλτούρας ως προς την ύπαρξη «άλλων» πολιτισμών, απλά  λειτουργεί εξισωτικά ως προς αυτούς . «Οι Άλλοι» υπάρχουν και στις δύο θεωρήσεις. Απλά στην ανθρωπολογική προσέγγιση όλοι οι «πολιτισμοί» είναι ίσοι. Με τον τρόπο αυτό για πολλούς ανθρωπολόγους  η νέα αντίληψή για τον πολιτισμό επέφερε «το θανάσιμο πλήγμα» στον ψευδοεπιστημονικό ρατσισμό του κλασικού ορισμού. Με τον τρόπο αυτό διορθώθηκαν πολλές μονόπλευρες  και χονδροειδείς αντιλήψεις της κλασικής ανθρωπολογίας των ορμών , του Λόγου και της φυλής.


 Αν δεχθούμε ότι αυτή είναι η μεγάλη κατάκτηση της ανθρωπολογικής προσέγγισης , δηλαδή η υποστήριξη ενός φιλελεύθερου εξισωτισμού, η  εννοιολογική απώλεια που δημιουργήθηκε άφησε ανοικτό τον ασκό του Αιόλου προκαλώντας ίσως χειρότερους κινδύνους. Τώρα ο «πολιτισμός» των κανιβάλων , των ναρκομανών , των χούλιγκαν , των οπαδών των  realities ευρίσκεται στην ίδια καμπύλη αδιαφορίας με τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας , της Αναγέννησης , της αστικής εποχής , των οπαδών της μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη… Δύσκολο για να γίνει αποδεκτό. Όμως αυτή είναι η κατάληξη της νέας προσέγγισης του πολιτισμού. Αν η ιεραρχική αντίληψη του πολιτισμού ενέχει κινδύνους , η ανθρωπολογική ενέχει εξίσου αντίστοιχους  αν όχι περισσότερους. Η εννοιολογική απώλεια έχει αφήσει απλήρωτους λογαριασμούς στους οποίους συσσωρεύονται συνεχώς τόκοι . Είναι βέβαιον ότι κάποτε θα κληθούμε να τους αποπληρώσουμε. Το ύψος τους φοβούμαι ότι θα είναι δυσθεώρητο και συνεπώς αδύνατον να καταβληθεί . Η απαλλοτρίωση της περιουσίας θα είναι το επόμενο βήμα. 



4.

Στα τέλη της δεκαετίας του 90 , γράφοντας για την παγκοσμιοποίηση[20] , σημείωνα ότι η λέξη αυτή καθώς και η λέξη ανταγωνιστικότητα ήταν ίσως οι πλέον χρησιμοποιούμενες λέξεις στη ρητορική των πολιτικών , τραπεζιτών και δημοσιογράφων. Σήμερα νομίζω ότι χρειάζεται να προστεθεί και η λέξη πολυπολιτισμικότητα.
 Συνεπώς για να γνωρίσουμε τι πραγματικά σηματοδοτεί η εισαγωγή, με τόσο επίμονο και βίαιο τρόπο, της πολυπολιτισμικότητας , στο καθημερινό μας λεξιλόγιο, χρειάζεται να στραφούμε αποφασιστικά προς μια «πολιτική» ιστορία της γνώσης όπως εμφατικά σημειώνει ο Φουκώ[21]. Αν θέλουμε να γνωρίσουμε τη γνώση , θα πρέπει να απευθυνθούμε, όχι στο φιλόσοφο , αλλά στον πολιτικό. Τούτο γιατί, είναι η χοντροκομμένη αλήθεια , τις περισσότερες φορές που ξεπηδά με την πρώτη ματιά , που δίνει τις αποφασιστικές απαντήσεις περί του πρακτέου , καθορίζοντας «με ποιόν θα πας και ποιόν θα αφήσεις».
Η παρατηρούμενη έξαρση υπέρ της πολυπολιτισμικότητας , από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 , όχι μόνο στις χώρες , όπως οι ΗΠΑ και η Αυστραλία .που από τη δημιουργία τους ως χώρες υποδοχής δέχθηκαν πληθυσμούς διαφορετικών πολιτισμών, αλλά και στις Ευρωπαϊκές χώρες με πληθυσμούς όπου επικρατούσε σε υψηλό ποσοστό πολιτιστική ομοιομορφία , είναι κάτι το ιστορικά πρωτοφανές. Αποτελεί ένα στην κυριολεξία ιστορικό σύμπτωμα και επομένως χρειάζεται να ερμηνευθεί με την συμπερίληψη πολιτικών ,κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών παραγόντων της συγκυρίας.
Μελετώντας την ιστορική διαδρομή της έννοιας στις ΗΠΑ , ο Ράσελ Τζακόμπι[22] σημειώνει ότι η πολυπολιτισμικότητα δεν υπήρξε πάντοτε τόσο δημοφιλής , όσο την περίοδο που αρχίζει με τη διακυβέρνηση Κλίντον. Ο Horace M. Kallen[23] ,που ήταν αυτός που στην  ουσία καθιέρωσε τον όρο πολιτισμικός πλουραλισμός , δήλωσε το 1924 ότι η ιδέα δεν ήταν «δημοφιλής πουθενά στις ΗΠΑ». Αυτός ήξερε γιατί. « Η τεράστια μετανάστευση και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος επιδείνωσαν τους φόβους του κοινού για τους ξένους. Αμερικανοποίηση και αφομοίωση και όχι πλουραλισμός και διαφορετικότητα , ήταν τα συνθήματα της εποχής. Για τον Kallen , η αναγεννημένη Κου Κλουξ Κλαν υπήρξε το παράδειγμα ενός καταπιεστικού αμερικανικού συγκερασμού».
 Ο πλουραλισμός παρουσίασε μια καθοδηγούμενη έξαρση τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου και μετά εμφανίστηκε πάλι στο προσκήνιο με το κίνημα του  ευρωκομουνισμού στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Όμως αυτό που συνέβη μετά την πτώση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και την επικράτηση του νέο- φιλελευθερισμού και του ατομισμού δεν έχει προηγούμενο. Οι ιδέες της πολυπολιτισμικότητας, του πολιτισμικού πλουραλισμού και της διαφορετικότητας ιεροποιήθηκαν. Διαδόθηκαν με μεγάλη ταχύτητα αποκτώντας τέτοια συμβολική σημασία ώστε να υποκαθιστούν και αυτή την έννοια της δημοκρατίας. Η πολυπολιτισμικότητα έγινε πανάκεια , το φάρμακο για «πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν».[   ].

Τον παγκόσμιο πλουραλισμό τον εγγυάται μόνον η παγκόσμια ευδαιμονία (ο πλουραλισμός είναι η ιδεολογία της χορτάτης ευδαιμονίας: ο πεινασμένος δεν σέβεται τις αξίες του χορτασμένου), όμως αυτή είναι στο έπακρο απίθανη.


Προτείνεται ως απάντηση των ελίτ του «πλούσιου δυτικού κόσμου» ( ΗΠΑ, Ευρώπη, Αυστραλία) στην αυξανόμενη παρουσία  πάνω από εκατό νεοφερμένων εθνών που εμφανίστηκαν στο διεθνές προσκήνιο  ωθούμενες από την εξάπλωση των καπιταλιστικών οικονομικών δυνάμεων  και την «απελευθερωτική δυναμική» που αυτές εμπεριέχουν. Όμως , είναι σημαντικό να παρατηρήσει κανείς , ότι τα περισσότερα από τα νεοφερμένα έθνη προέρχονται από μακρόβια πολυπολιτισμικά μορφώματα , τα οποία διαρρήχτηκαν μέσα στη βία και στο μίσος. Το είδαμε στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, Σέρβοι και Αλβανοί στο Κοσσυφοπέδιο, Ορθόδοξοι Σέρβοι και Μουσουλμάνοι στη Βοσνία, Αζέροι και Αρμένιοι στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ, Ινδουιστές και Μουσουλμάνοι στις Βρετανικές Ινδίες, Εβραίους και Άραβες ή Βερβέρους στη Β.Αφρική , Πολυνήσιους και Ινδούς στα νησιά Φίτζι…Το βέβαιο είναι πως σε ολόκληρο τον κόσμο, πολύ περισσότερο τα τελευταία δεκαπέντε – είκοσι χρόνια , υπήρξαν εθνοτικοί διαχωρισμοί και οι μειονότητες απομακρύνθηκαν από τα σπίτια τους . Αυτό θα συνεχισθεί.
Παράλληλα η «απελευθερωτική δυναμική» του καπιταλισμού σε αυτές τις χώρες  πρακτικά μεταφράζεται σε απαλλοτρίωση χιλιάδων θέσεων εργασίας , μαζικής ανεργίας, χαμηλών μισθών εξαθλίωσης και σπρώξιμο χιλιάδων ανθρώπων στο δρόμο της μετανάστευσης.
Οι δρόμοι της μετανάστευσης οδηγούν στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης οι οποίες μετατρέπονται σε χώρες υποδοχής υψηλού αριθμού μεταναστών.
Έχουμε υποστηρίξει ότι οι παγκοσμιοποιητικές διαδικασίες του κεφαλαίου υπό την καθοδήγηση της αμερικανικής υπερδύναμης επιχειρούν να επιβάλλουν το κοινωνικοοικονομικό τους υπόδειγμα , ως παγκόσμιο υπόδειγμα, υποτάσσοντας όλα τα υπόλοιπα  μέσω των οποίων αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός στην Ευρώπη ή στην  Ιαπωνία. Η πολυπολιτισμικότητα αποτελεί εξ αντικειμένου  μέρος του αμερικανικού κοινωνικού υποδείγματος λόγω του τρόπου που δημιουργήθηκε και μορφοποιήθηκε η αμερικανική κοινωνία. Βεβαίως στην αμερικανική πραγματικότητα , παρά τις επίμονες διακηρύξεις ιδεολογικού χαρακτήρα , αυτό που λειτούργησε στην πράξη ήταν η αφομοίωση σε ένα μεγάλο χωνευτήρι (melting pot) όλων των νεοφερμένων στον κυρίαρχο εθνικό (;) πολιτισμό των λευκών προτεσταντών αγγλοσαξόνων.  Σήμερα η πολυπολιτισμικότητα προβάλλεται πάλι ως λύση για την απομάκρυνση από εθνοτικές πολιτικές , δεδομένου όπως πιστεύεται , ο εθνοκεντρισμός μπορεί να δαμαστεί από ένα είδος «διακήρυξης πολιτισμικής ισότητας».







5.
Αφήνοντας κατά μέρος τα θεωρητικά και επιστημολογικά προβλήματα που αναφύονται στην προσπάθεια ορισμού των εννοιών του πολιτισμού και της πολυπολιτισμικότητας μπορούμε να προχωρήσουμε στην ανάδειξη σειράς προβλημάτων από τη στιγμή που υιοθετείται η μεταμοντέρνα έννοια της πολυπολιτισμικότητας.
Σύμφωνα με τα όσα προηγουμένως έχουν αναφερθεί μπορεί να τεθεί ένα  «κρίσιμο» ερώτημα :
Μπορεί να υπάρξει οποιοσδήποτε πολιτισμός σε πλήρη αυτονομία από τις υλικές συνθήκες παραγωγής και  κατανομής του πλούτου καθώς  και των προτύπων καταναλωτικής συμπεριφοράς που εγγενώς απορρέουν από αυτές ; Όπως έχουμε αναφέρει στην έννοια του πολιτισμού συντίθονται ηθικές και υλικές αξίες. Είναι αδύνατον η έννοια του πολιτισμού να κατανοηθεί χωρίς να ληφθεί υπόψη η συμπλοκή της με την ενυπάρχουσα και λειτουργούσα  οικονομική – τεχνολογική πραγματικότητα.
Ο πολιτισμός είναι ο συνολικός τρόπος ζωής μιας κοινωνίας , η θρησκεία , οι μύθοι, η τέχνη, η τεχνολογία, τα αθλήματα και όλη η υπόλοιπη συστηματική γνώση που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά.


Στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης , και όχι μόνον τώρα πια, το σύνολο των ανθρώπων υπόκειται στις ίδιες οικονομικές σχέσεις παραγωγής και κατανάλωσης.
Το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα, οι τρόποι λειτουργίας του επιβάλλουν in senso lato, συμπεριφορές ομοιόμορφες σε όσους ζουν και εργάζονται σύμφωνα με τους κανόνες του. Ταυτόσημες οικονομικές δραστηριότητες , τρόποι διασκέδασης, όμοια καταναλωτικά προϊόντα , ίδια εκπαίδευση, όμοιο μέλλον. Οι οπαδοί της πολυπολιτισμικότητας βλέπουν μόνο τον πολιτισμό και αγνοούν την υλική παραγωγικό-συναλλακτική βάση του. Η πολυπολιτισμικότητα δεν είναι το αντίθετο της ομοιομορφίας και της ομογενοποίησης , αλλά το προϊόν τους.

Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι κοινωνιολογικές διαφοροποιήσεις δεν συνιστούν και πολιτισμικές διαφορές. Ελάχιστοι ασχολούνται με το οικονομικό περιεχόμενο της «πολυπολιτισμικότητας». Στη σημερινή εποχή στις κοινωνίες της αναπτυγμένης Δύσης , όροι όπως «πολυπολιτισμικότητα», « πολιτισμικός πλουραλισμός» , και «πολιτισμική διαφορετικότητα» δεν προσδιορίζουν διαφορετικές ζωές , αλλά διαφορετικά στυλ ζωής.

Ο πλουραλισμός που επικρατεί στον τομέα της ιδεολογίας δεν μπορεί να μεταφρασθεί στη μονοσήμαντη γλώσσα της οικονομίας ή της τεχνολογικής βάσης. Όμως  ο πλουραλισμός αυτός είναι αποφασιστικής σημασίας για τη λειτουργία της οικονομίας δεδομένου ότι αυτή στηρίζεται πρωτίστως στη μαζική κατανάλωση που με τη σειρά της δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τις ηδονιστικές στάσεις . Αυτές οι τελευταίες από τη φύση τους συνεπάγονται τον πλουραλισμό των αξιών ή την ηθική αδιαφορία.

Όπως αναφέρει ο Κρίστοφερ Λας[24], η πολυπολιτισμικότητα ταιριάζει  τέλεια στις νέες ελίτ , που περιλαμβάνουν τους μάνατζερ των μεγάλων επιχειρήσεων και όλα τα επαγγέλματα που παράγουν και χειραγωγούν τις πληροφορίες, το ζωτικό αίμα της παγκόσμιας αγοράς, καθώς τους φέρνει στο μυαλό την ευχάριστη εικόνα ενός παγκόσμιου παζαριού στο οποίο μπορούν να γεύονται αδιακρίτως εξωτικές κουζίνες , εξωτικά στυλ αμφίεσης , εξωτική μουσική, εξωτικά φυλετικά ήθη, χωρίς να υποβάλλουν ερωτήσεις και χωρίς να δεσμεύονται για τίποτε. Η κινητικότητα του κεφαλαίου και η ανάδυση μιας παγκόσμιας αγοράς συντελούν σ’ αυτό.




Όλες οι «διαφορετικές»  κουλτούρες ονειρεύονται ή σχεδιάζουν ή μερικές φορές απολαμβάνουν την ίδια επιτυχία στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Καπιταλισμού. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Κονδύλης[25] η παράδοση είναι το όχημα της διαδικασίας του εκσυγχρονισμού και της δημιουργίας των προϋποθέσεων εκείνων για την κατάληψη καλύτερης θέσης στον διεθνή καταμερισμό εργασίας.
Μόνο οι αριστεροί  θιασώτες και οι υπέρμαχοι της πολυπολιτισμικότητας δεν έχουν πάρει χαμπάρι του τι πραγματικά συμβαίνει. Οι «ομογενοποιητικές» τάσεις της κοινωνίας εξάγονται από την κοινωνική πραγματικότητα και όχι από μια «αντίληψη» ίσων δικαιωμάτων όπως επιχειρούν να πείσουν οι φιλελεύθεροι και οι «αριστεροί»  υπέρμαχοι της πολυπολιτισμικότητας. Οι τελευταίοι γλιστρούν από την πολυπολιτισμικότητα στις πολιτισμικές διαφορές , στους «τρόπους ζωής» , ακόμη και στους «τρόπους θεώρησης του κόσμου» σαν να πρόκειται για το ίδιο πράγμα[26].



Η κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και πλήρης ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων[27] στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού φαίνεται ότι παρέσυρε ολόκληρη την ικμάδα της δημοκρατικής  διανόησης.  Οι διαμάχες για την ανισοκατανομή του πλούτου , τις εργασιακές σχέσεις , τους μισθούς , τα δημόσια αγαθά είναι βαρετές και μονότονες. Αντιθέτως οι συζητήσεις που επιβάλλουν τα ΜΜΕ , για τους ομοφυλόφιλους , τις νέες πολιτισμικές τάσεις , τις ιδιαιτερότητες των επωνύμων, γενικά για ότι προβάλλεται ως life style προκαλούν ενδιαφέρον και συζητήσεις . Είναι σέξι.  Όλες οι θεωρητικές προσεγγίσεις που εμπεριέχουν τον υλικό πυρήνα ύπαρξης των κοινωνιών στο επίκεντρο των αναλύσεών τους οδηγήθηκαν στο περιθώριο. Αυτό δεν σημαίνει ότι μόνο η οικονομία είναι αυτή που καθορίζει όλα τα υπόλοιπα επίπεδα της ανθρώπινης ύπαρξης.[28]
Η οικονομία δεν παύει φυσικά να έχει το ιδιαίτερο βάρος της μέσα στους διαμορφωτικούς παράγοντες τής κοινωνικής ζωής, όμως υποτάσσεται στη γενική λογική και στη γενική μορφολογία των κοινωνικών σχέσεων, των σχέσεων ανάμεσα σε ανθρώπινες υπάρξεις που ζουν κοινωνικά. Μιλώντας κανείς για ανθρώπους, για σχέσεις μεταξύ τους, για δυνάμεις που συγκροτούν και συγκρατούν κοινωνίες, εισέρχεται στο βαθύ και έσχατο επίπεδο της ανάλυσης, δηλαδή στο επίπεδο της κοινωνικής οντολογίας[29]. Όμως :


«Η σπανιότητα των οικονομικών και κοινωνιολογικών   αναλύσεων , ο πληθωρισμός των πολιτισμικών προσεγγίσεων , η βεβαιότητα ότι οι κουλτούρες ουσιωδώς αποκλίνουν, η αποτυχία ή ανικανότητα να ληφθούν υπόψη οι δυνάμεις της αφομοίωσης και της ομογενοποίησης, και η έλλειψη οποιουδήποτε  πολιτικού οράματος ή εναλλακτικής πρότασης , χαρακτηρίζουν τις τρέχουσες συζητήσεις περί πολυπολιτισμικότητας»[30].
 Ειδικά τα σοσιαλδημοκρατικά και σοσιαλιστικά κόμματα της Ευρώπης βρίσκονται στη φάση όπου περιορίζουν την μεταρρυθμιστική τους πολιτική σε εσωτερικές αλλαγές του καπιταλισμού σε ένα τετράγωνο πλαίσιο που τις πλευρές του αποτελούν οι οικονομικές  έννοιες της ανταγωνιστικότητας, αποδοτικότητας , ευλυγισίας και ιδιωτικοποίησης. Παράλληλα διατυπώνεται  και μια κάποια επίκληση ηθικών αρχών περί ελευθερίας και σε λιγότερες περιπτώσεις περί δίκαιης κοινωνίας. .
 Οι περιορισμοί  αυτοί δεν μπορεί να εκφραστεί σε ένα  ιδεολογικό και θεωρητικό λόγο διαφορετικό από αυτόν του οικονομικού φιλελευθερισμού  εκτός από τη διέξοδο της επίκλησης ορισμένων αξιών του πολιτικού φιλελευθερισμού όπως αυτός διαμορφώθηκε την εποχή της μαζικοδημοκρατίας. Αιχμή του δόρατος αυτών των «αξιών» είναι και η έννοια της πολυπολιτισμικότητας.

Χωρίς εμπιστοσύνη ή πίστη σε μια γενικευμένη κοινωνική ανακατασκευή υποχώρησε σε αποσπασματικές δοξασίες περί πολυπολιτισμικότητας.
Οι φιλελεύθεροι απελευθερωμένοι από την μέχρι τότε οξεία κριτική της αριστεράς βρήκαν ελεύθερο πεδίο δράσης. Η πολυπολιτισμικότητα , η ιδεολογία της καπιταλιστικής αγοράς και του ατόμου, γίνονται θεμελιώδεις αρχές εκτός από τους φιλελεύθερους και στους «αριστερούς».
Οι τελευταίοι δεν κατανοούν(;) «…ότι η κατάφαση στη σχετικότητα πραγματολογικών διακριβώσεων και κριτηρίων , μετερχόμενη ιδεοπλασίες ή φιλοσοφικές ασημαντολογίες , όπως η «πολυπολιτισμικότητα» , «ο σεβασμός της διαφορετικότητας», «η ζωή ως σταδιοδρομία» και άλλα, τείνει να καταστεί «μονοδρομική» απολυτότητα , στην οποία πρέπει ο καθένας να υποκύπτει στην ανεξιχνίαστη δύναμη του αυτονόητου…»[31] 
Οι επικαλούμενοι την πολυπολιτισμικότητα  αρνούνται να αντιληφθούν ότι αυτή υποβαστάζεται από την πολιτική και οικονομική ομοιομορφία.  Κάτω από τον φαινομενικό ιπποτικό εθελοντισμό των υπερασπιστών της πολυπολιτισμικότητας κρύβεται η υποταγή στον κόσμο ως έχει. Αρνούνται πεισματικά να θέσουν το ερώτημα γιατί ο κόσμος «είναι έτσι». Και αν μερικοί το θέτουν ,η κλασική και εύκολη απάντηση  είναι «…είναι έτσι ….γιατί είναι έτσι , και κανείς δεν μπορεί να κάνει τίποτε και κανείς δεν φταίει γι’ αυτό». Πρόκειται για μια διαδικασία χωρίς υποκείμενο, χωρίς βούληση , χωρίς συνειδητή οντότητα , το σύστημα αναπτύσσεται από μόνο του. Είναι η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. Η πρόταξη της πολυπολιτισμικότητας ως σημείου αιχμής της πολιτικής τους πρακτικής υποκρύπτει όχι μόνον την αποδοχή αλλά και την εξιδανίκευση του υπαρκτού.
Όμως το υπαρκτό σήμερα στη Δύση συνίσταται : σ’ ένα  εκτεχνικευμένο , εμπορευματοποιημένο σύμπαν, με ιδεολογικό όχημα τον τεχνοοικονομικό ντετερμινισμό , όπου ο καπιταλισμός , στην ακραία νεοφιλελεύθερη μορφή του κυριαρχεί απ’ άκρου εις άκρον του πλανήτη, ελεγχόμενος εξωσθεμικώς από άνομα πολιτικό-επιχειρηματικά πολυεθνικά κέντρα με στόχο την αφαίμαξη του παραγόμενου πλούτου και τη διάλυση των πυλώνων της νεωτερικής δημοκρατίας όπως αυτή εφαρμόστηκε μεταπολεμικά στις χώρες της Δύσης.
Επομένως θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι: κάθε άποψη  - είτε απολογητική είτε καταδικαστική – σχετικά με την πολυπολιτισμικότητα , είναι, την ίδια ακριβώς στιγμή και κατ’ ανάγκην, μια άμεσα ή έμμεσα πολιτική τοποθέτηση στο ζήτημα της φύσης του πολυεθνικού καπιταλισμού σήμερα.

Η πολυπολιτισμικότητα έρχεται η δημοκρατία αποχωρεί.









[1] Πλάτων : Πολιτεία. Πόλις 2002.
  Αριστοτέλης : Πολιτικά . Ι .Ζαχαρόπουλος
  Αριστοτέλης : Ηθικά Νικομάχεια . Κάκτος  1993.
[2] Λ. Στράους :   Φυσικό Δίκαιο και Ιστορία.  ΓΝΩΣΗ 1988
[3] «Φιλοκαλούμεν τε  γαρ μετ’ ευτελείας  και  Φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας»  σημειώνει ο Περικλής στον Επιτάφιο. Θουκιδίδου : Περικλέους Επιτάφιος . Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. Σελίδα 50.
[4] Φ. Μπρωντέλ : Γραμματική των Πολιτισμών , ΜΙΕΤ 2001 , σελίδες 49-59.
[5] Ν.Ελίας , Η εξέλιξη του πολιτισμού : Νεφέλη  1997, Τόμος Α ,σελίδες 71-104 . Εδώ υπάρχει μια εξήγηση του γιατί υπερίσχυσε η λέξη κουλτούρα στην Γερμανία.
[6] Ν.Ελίας : οπ.παρ., σελίδα 72.
[7] Ι. Καντ : Anthropology from a Pragmatic Point of View. S.Illinois ,University Press 1978.
[8] Ν.Ελίας : Η εξέλιξη του πολιτισμού , Νεφέλη  1997 , Τόμος Α , σελίδα  71 .
[9] Π.Κονδύλης : Η παρακμή του αστικού πολιτισμού , Θεμέλιο 1991, σελίδα 317.
[10] Οπ.παραπάνω , σελίδα 317
[11] Ruth Benedict : Patterns of Culture , Mentor, New York , 1959.
[12] E. O.Wilson, Consilience ,Alfred A.Knopf, Inc , 1998. Ελληνική Έκδοση: Σύναλμα , Εκδόσεις Σύναλμα , 1999, σελ. 279.
[13] Π.Κονδύλης: Το Πολιτικό και ο Άνθρωπος, Θεμέλιο 2007, Τόμος 1α , σελ.86.
[14] Φ. Μπρωντέλ :  Γραμματική των Πολιτισμών , ΜΙΕΤ 2001 , σελίδα 56.
[15] C. Geertz : Η Ερμηνεία των Πολιτισμών . Αλεξάνδρεια .2003.
[16] Π.Κονδύλης : Η παρακμή του αστικού πολιτισμού , …. , σελίδες 317-318.
[17] Οι Alfred Kroeber και Clyde Kluckholm , στο Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions, Vintage, New York 1952, συνέπτυξαν εκατόν εξήντα τέσσερις προηγούμενους ορισμούς που αφορούσαν όλους τους πολιτισμούς σε έναν, που έχει ως εξής « Ο πολιτισμός είναι προϊόν , είναι ιστορικός, περιλαμβάνει ιδέες, πρότυπα και αξίες, είναι εκλεκτικός, μαθαίνεται, βασίζεται σε σύμβολα και αποτελεί αφαίρεση της συμπεριφοράς και των προϊόντων της. Είναι ολιστικός , μια προσαρμογή διακριτών μερών , κυρίως εισρεόντων μερών , σε ένα λίγο-πολύ λειτουργικό σώμα.
[18] Ράσελ Τζάκομπι : Το Τέλος της Ουτοπίας , Τροπή 2001 , σελίδα 62.
[19] Π. Κονδύλης : Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Σελίδα 122. Θεμέλιο  1992.
[20] Κ.Μελάς : Παγκοσμιοποίηση , Εξάντας 1999.
[21] Μ. Φουκώ : Επιτήρηση και Τιμωρία , Η Γέννηση της Φυλακής . Ράππα 1989.
[22] Ράσελ Τζάκομπι : Το Τέλος της Ουτοπίας , Τροπή 2001. Σελίδα 54.
[23] Horace M. Kallen : Culture and Democracy in the United States . NY : Bone and Liveright 1924.
[24] Κ.Λας, Η Εξέγερση των Ελίτ και η Προδοσία της Δημοκρατίας , Νησίδες , σελ. 10-11.
[25] Π.Κονδύλης : Πλανητική Πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Θεμέλιο 1992.
[26] Bhikhu Parekh: What is Multicuralism? www.india-seminar.com/1999/484/484%20parekh.htm.
[27] Κ.Μελάς : Ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία : από την πολιτική στο νεοφιλελευθερισμό. Monthly Review.
Νο 27, Μάρτιος 2007.
[28] Κ.Μελάς : Ισχύς και Οικονομία . Ιστοχώρος CIPT.gr , Μάιος 2008.
[29] Π. Κονδύλης : «Εκπλήσσομαι αν κάποιος συμφωνεί μαζί μου» Περιοδικό Διαβάζω τ.384 Απρίλιος 1998.
[30] Ράσελ Τζάκομπι : Το Τέλος της Ουτοπίας , Τροπή 2001 , σελίδα 85.
[31] Α.Μεταξόπουλος : Αυτοσυντήρηση, Πόλεμος, Πολιτική. ΑΑ.Λιβάνης 2005. Σελίδες 438-439.