Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 2012

Ανεβαίνοντας στο ικρίωμα

του Κώστα Μελά.
1.
Ανεβαίνοντας στο ικρίωμα , ο Λουδοβίκος ΙΣΤ φέρεται να είπε: «όλα τούτα διαφαίνονταν εδώ και δέκα χρόνια. Τι με οδήγησε στον εφησυχασμό;». Πόσοι άραγε των Ελλήνων σήμερα συλλογίζονται με παρόμοιο τρόπο με τον δυστυχή μονάρχη; Δεν το γνωρίζω. Όμως μέχρι να εκδηλωθεί η σημερινή κρίση είμαι σίγουρος ότι το σύνολο σχεδόν των ελλήνων ανεξαρτήτως κοινωνικών κατηγοριών και επιπέδου γνώσεων φαίνεται ότι τίποτε δεν είχαν αντιληφθεί : τόσο το πλατύ κοινό από τη μια, που δεν διέκρινε κανένα από τα γεγονότα που μεσολάβησαν , ζώντας ασυλλόγιστα, όσο και εκείνοι που αποτελούν την πολιτική και διανοητική αλλά και επιχειρηματική ηγεσία δεν προαισθάνθηκαν τη μοιραία τροπή των γεγονότων ,αλλά ο καθένας σύμφωνα με τη δική του οπτική δεν θέλησε ούτε μια στιγμή να μετριάσουν τον «οπτιμισμό»  τους , αλλά αντιθέτως τον περιέβαλαν με ψευδείς και απατηλούς ενθουσιαστικούς λόγους.
Όλοι ωστόσο, γρήγορα, ένοιωσαν το έδαφος να υποχωρεί κάτω από τα πόδια τους, ενώ μέσα τους ωριμάζει το βασανιστικό ερώτημα που τους κατατρύχει εδώ και καιρό, μέρα και νύχτα: πως ενέσκηψε αυτό το ύπουλο κακό στη χώρα «όπου ανθεί η φαιδρά πορτοκαλέα». Δηλαδή : Πως την πάθαμε εμείς;
Η κρίση της χώρας μας , όπως και ανάλογες κρίσεις του παρελθόντος , χαρακτηρίζεται από μια απότομη πτώση από ένα πρωτόγνωρο στάδιο ανάπτυξης που θεωρούσαμε απολύτως  ασφαλές . Λησμονήσαμε ότι ,ο θρίαμβος απέχει ένα βήμα από την ήττα, δείχνοντας απροκάλυπτα και προκλητικά σημεία επάρσεως. Η πτώση από το σημείο όπου όλοι μας αισθανόμαστε απολύτως ασφαλής είναι πραγματικά σφοδρή. Η συντελεσθείσα Ύβρις απαιτεί  τρόπους υπέρβασή της οι οποίοι δεν μπορεί να είναι δίχως κόστος και κόστος μεγάλο. Αλήθεια πως μπόρεσαν να δημιουργηθούν οι ολέθριες συνθήκες της κρίσης σε μια περίοδο ελεύθερης ανάπτυξης και γενικής ευημερίας; Από τη στιγμή που τίποτε δεν συμβαίνει χωρίς επαρκείς λόγους , πρέπει να αναζητήσουμε τις αιτίες αυτής της καταστροφής . Το κριτικό βλέμμα μας πρέπει να στραφεί στα σημεία όπου αρχίζει η πορεία που διαλέξαμε να ακολουθήσουμε τα τελευταία σχεδόν 40 χρόνια. Η απάντηση θα μας επιτρέψει όχι μόνο να κατανοήσουμε το παρόν, αλλά και να σχεδιάσουμε ένα καλύτερο μέλλον.
2.
Η κρίση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας είναι καθολική και οι αιτίες της περισσότερο σύνθετες. Η εξήγηση επομένως της πνευματικής και ηθικής κρίσης δεν επαρκεί. Αντιθέτως πρέπει να συμπληρωθεί με την ανάλυση του κοινωνικού εκφυλισμού , για να μπορέσει να διαμορφώσει μια αποδεικτική θεωρία. Πρέπει να λάβουμε υπόψη αυτή την περιπλοκότητα , αν θέλουμε να μελετήσουμε τις πολιτικές , κοινωνικές και οικονομικές πλευρές της κρίσης. Τα δεινά που πλήττουν την ελληνική κοινωνία τούτη την περίοδο θα πρέπει πρωταρχικά να αναζητηθούν στο φαινόμενο της μαζικοδημοκρατίας και το οποίο δεν έχει καμία σχέση με τις απλοϊκές ιδέες του συρμού που εμφανίζονται τελευταία στην χώρα μας ως εξηγητική πλευρά της κρίσης και αναφέρονται στην υποτιθέμενη εισδοχή των μικροαστικών στρωμάτων στην εξουσία μέσω του ΠΑΣΟΚ. Αλλά ούτε και με την κλασική έννοια της μαζοποίησης όπως αυτή αναδείχτηκε στη δεκαετία του 1920.  Η μαζικοδημοκρατική κοινωνία της μετανεωτερικής εποχής , είναι κάτι πολύ διαφορετικό και πολύ βαθύτερο από αυτό. Μόνο δύο λέξεις για αυτό:
Κατ’ αρχάς στο πλαίσιο της μαζικοδημοκρατίας εγκαταλείπονται ή καταστρέφονται οι ολοποιητικές εναρμονιστικές φιλοδοξίες της νεωτερικότητας. Η πράξη αυτή επιτρέπει την οργανική  συσχέτιση δύο ξεχωριστών διαδικασιών εντός των κόλπων της : την πολτοποίηση της συλλογικότητας – τα «πρόσωπα» καθίστανται άμορφη μάζα τυποποιημένων μονάδων , διασκορπισμένα εντός της ισοπεδωτικής εγκοσμιότητας- με τον ατομοκεντρικό υποκειμενισμό (καμία σχέση με αυτόν της νεωτερικής εποχής) μάλλον υπερφίαλων υπάρξεων που είναι πάντα πρόθυμες να αναγνωρίσουν ύψιστη σημασία και σπουδαιότητα στον άκεντρο και πολυδιασπασμένο εαυτό τους. Παράγεται ένα πολιτιστικό σύμπαν (ένας τρόπος συμπεριφοράς και κατανόησης της πραγματικότητας) του φρενήρη ατομισμού της κοινωνίας του χρηματιστηρίου, του υπερκαταναλωτισμού , του αγοραίου ευδαιμονισμού.  Η μάζα δεν είναι απλά μια αυθόρμητη σύναξη ατομικοτήτων , που χάνουν το λογαριασμό του Εγώ τους στιγμιαία σε μια κρίση συλλογικού πανικού. Είναι ο άνθρωπος που υφίσταται ως απόφυση του χρήματος, μονίμως . Είναι ο άνθρωπος που ταυτίζει την ύπαρξή του σε μια αργή και βασανιστική επανάληψη του ταυτού . Είναι ο άνθρωπος που κάνει συνεχώς ζάπινγκ μπροστά στην τηλεόραση ακολουθώντας φευγαλέες εικόνες . Είναι ο άνθρωπος- τουρίστας που επισκέπτεται διάφορες χώρες χωρίς συγκεκριμένο σκοπό και λόγο. Είναι ο άνθρωπος που επιχειρεί την αυτοπραγμάτωσή του σκηνοθετώντας ο ίδιος τον εαυτό του. Ας σταματήσω εδώ.   

3.
«Στην τελευταία εικοσαετία εμφανίστηκαν στην Ελλάδα έντονα ,παρότι νόθα , τα χαρακτηριστικά της μαζικής δημοκρατίας . Η απαξίωση των κλασικών τομέων της μαζικής παραγωγής όπως αυτή διαμορφώθηκε στη βιομηχανική περίοδο διέρρηξε σε ύψιστο βαθμό την όποια συλλογικότητα είχε διαμορφωθεί στους εργασιακούς χώρους.   Η κατάτμηση της κοινωνίας σε άτομα εντατικοποιήθηκε και αυξήθηκε η κοινωνική κινητικότητα  ως αποτέλεσμα  της εμφάνισης ευέλικτων μορφών υλικής παραγωγής που άρχισαν να εμφανίζονται κυρίως στο χώρο των υπηρεσιών και των συναφών δραστηριοτήτων ,αλλά και της εύκολης πρόσβασης στα καταναλωτικά αγαθά (απλά και διαρκή) που επιτρέπουν στα άτομα να κόψουν πιο εύκολα τους δεσμούς τους με τις παραδοσιακές οικογενειακές δομές. Στους χώρους της «νέας» υλικής παραγωγής  εκλείπουν οι παλιές πολυεπίπεδες και δαιδαλώδεις ιεραρχικές οργανωτικές δομές υποκαθιστούμενες από καινούργιες που εξακολουθούν να αποκρυσταλλώνονται ιεραρχικά αλλά με ελάχιστο αριθμό επιπέδων δίνοντας την εντύπωση της οριζόντιας επέκτασης και τη ψευδαίσθηση ότι ο κάθε συμμετέχων έχει το δικό του αυτόνομο και ισοδύναμο ρόλο. Η ισοδυναμία των ρόλων επιτρέπει να ορισθεί ως αξιολογικό κριτήριο αυτό της απόδοσης. Συνεπώς κάθε ρόλος είναι δυνητικά επιτεύξιμος από όλους γεγονός που δημιουργεί την εντύπωση «για δυνατότητα στην ισότητα» που ως φαντασιακή κατάσταση λειτουργεί απείρως ισχυρότερα από την πραγματικότητα που αφορά στην ισότητα. Στο παραπάνω πλαίσιο τα ανερχόμενα μεσαία στρώματα θεωρούν τον εαυτό τους  ως οικουμενική τάξη  διαμορφώνοντας την εν γένει συμπεριφορά τους σύμφωνα με τα πρότυπα της καταναλωτικής μαζικής δημοκρατίας. Τα πρότυπα αυτά διαμορφώνονται από την αριστοκρατία της μαζικής δημοκρατίας  της οποίας οι οικονομικές δυνατότητες είναι πολύ υψηλές αν όχι απεριόριστες.. Λειτουργούν ως πρότυπο και για τις υπόλοιπες καταναλωτικές ομάδες μόνο στο συμβολικό επίπεδο και μέσω μιας πλήρους διαστρεβλωτικής επιβαλλόμενης αντίληψης για την μόδα. Ενώ στο παρελθόν η μόδα αποτελούσε τον χώρο  ατομικών επιλογών και ως εκ τούτου το βασικό χώρο κοινωνικών διακρίσεων και οικονομικών ανισοτήτων στην σημερινή μαζικοδημοκρατία η μόδα  για το τεράστιο πλήθος των ανθρώπων δίνει την ψευδαίσθηση της συμμετοχής στο ιδιαίτερο καταναλωτικό σύμπαν επί ίσοις όροις ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για ατομικές επιλογές μαζικών υπερτιμημένων προϊόντων. Το μάρκετινγκ  επιβάλει στις  μάζες να προβούν «σε ατομική  και προσωπική επιλογή» ενός προϊόντος που την ίδια στιγμή αγοράζεται μαζικά από εκατομμύρια άλλους ανθρώπους. Το  πρόβλημα της Ελληνικής Κοινωνίας είναι ότι οδηγήθηκε σιγά – σιγά αλλά σταθερά στην υιοθέτηση της νοοτροπίας και της πρακτικής του παρασιτικού καταναλωτισμού και του κοινωνικού παρασιτισμού. Οι κοινωνικές και ατομικές συμπεριφορές που ευδοκίμησαν τη συγκεκριμένη περίοδο παρουσιάζονται περισσότερο οξυμένες σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες  λόγω των ιστορικών καταλοίπων της Τουρκοκρατίας και του τρόπου λειτουργίας του Ελληνικού κράτους καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του.  Ο παρασιτικός καταναλωτισμός  θα μπορούσε να ορισθεί ως εκείνη η διαδικασία όπου η εθνική οικονομία μιας χώρας ρέπει προς ένα καταναλωτικό πρότυπο το οποίο δεν μπορεί να υποστηριχθεί μακροχρονίως από τις παραγωγικές της δυνατότητες. Η χρησιμοποίηση των διαθεσίμων πόρων γίνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να υποχρηματοδούνται  οι απαραίτητες επενδυτικές δαπάνες για την ανάπτυξη και τη μελλοντική επιβίωση της εθνικής οντότητας , ενώ αντιθέτως  χρηματοδοτείται και εξωραΐζεται καταναλωτικά η υφιστάμενη οικονομική υποπλασία..  Στην Ελλάδα η χρηματοδότηση των παραγωγικών υποδομών , της παιδείας , της υγείας , της δημόσιας διοίκησης , της έρευνας και ανάπτυξης στην επιστήμη και στην τεχνολογία όχι μόνο υποχρηματοδοτούνται αλλά και η αποτελεσματική χρησιμοποίηση των δαπανωμένων πόρων  είναι τραγελαφική. Παράλληλα η συνεχώς εξαπλούμενη διαφθορά στα μεσαία και χαμηλά υπαλληλικά στρώματα αλλά κυρίως η πολιτικό-οικονομική διαπλοκή των κυρίαρχων πολιτικών και οικονομικών ελίτ αποσπά σημαντικότατο τμήμα των διαθεσίμων πόρων διοχετεύοντάς το έξω από την πραγματική αναπαραγωγική διαδικασία  ( σε χρηματιστηριακές ,κερδοσκοπικές ή άλλου είδους αποταμιευτικές διαδικασίες) μειώνοντας αισθητά τις πολλαπλασιαστικές διαδικασίες της δαπάνης»[1]

4.
«Η  εντιμότητα προϋποθέτει την αναγνώριση της πραγματικότητας»[2]



[1] Κ. Μελάς, Ελλάδα 1990-2005 : Οικονομική Πολιτική και Κοινωνικές Ανακατατάξεις. Monthly Review , Τεύχος 21, Σεπτέμβριος 2006.

[2] Η ρήση ανήκει στον Π. Κονδύλη.

Τετάρτη 15 Φεβρουαρίου 2012

ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΙΛΟΓΕΣ;

του Νίκου Μπινιάρη.

Το άρθρο που ακολουθεί έχει γραφεί ίσως αργά αλλά σίγουρα και νωρίς για το ελληνικό άγος. Έχει χωριστεί σε τρία μέρη τα οποία είναι όλα ανοιχτά σε συζήτηση και αντίλογο. Αυτή η συζήτηση χρειάζεται τεκμήρια, επιχειρήματα μέσα στο πλαίσιο του υπαρκτού καπιταλισμού. Αν ο αντίλογος προκύπτει από μια υπόθεση για παγκόσμια επανάσταση, κάτι δηλαδή που θα ανατρέψει το πλαίσιο στο οποίο υφίσταται το ελληνικό ζήτημα, τότε η συζήτηση παίρνει μια άλλη τροπή η οποία είναι απολύτως θεμιτή αλλά αμφιλεγόμενη όσον αφορά τα μέσα και τις συνέπειες μιας τέτοιας ανατροπής.

Σύντομο Ιστορικό

Η Ελλάδα υπέγραψε συμφωνία σύνδεσης με την τότε Ευρωπαϊκή Αγορά το 1961. Η συμφωνία αυτή πάγωσε μετά το 1967. Το 1975 η Ελλάδα υπέβαλε αίτηση εσόδου στην ΕΟΚ. Το 1981 η Ελλάδα μπήκε στην τότε Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά. Σήμερα, η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε μια σειρά από επιλογές τις οποίες πολλοί λίγοι τις έχουν συζητήσει σε όλο το βάθος και το εύρος τους. Και η συζήτηση και η αγωνία περιστρέφεται γύρω από εκείνη την απόφαση την οποία σήμερα η χώρα κρίνει πως κατέστρεψε το μέλλον της και πολλοί βρίσκεται στους δρόμους διαδηλώνοντας και προσπαθώντας να καταλάβουν πως και γιατί αυτό συνέβη. Γιατί ας μην έχουμε αυταπάτες η κρίση είναι κρίση προερχόμενη από την είσοδό μας στην ΕΟΚ και ΕΕ και ευρώ. Έτσι λένε πολλοί συμπολίτες μας. Εν μέρει αυτό είναι αλήθεια, αλλά δεν είναι ολόκληρη. Το πολιτικό-οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδος δεν είναι εξωγενές και μόνον. Δυστυχώς, είναι εν πολλοίς ενδογενές. Και αυτό αποδεικνύεται ιστορικά από το 1824 έως σήμερα. Τα δάνεια και μια δυσλειτουργική οικονομία, πόλεμοι, κατοχές, και εσωτερικές συρράξεις δεν άφησαν την Ελλάδα να αναπτυχθεί οικονομικά και με ομαλό τρόπο. Αυτή η δυσλειτουργία συνεχίστηκε όμως και τα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια ειρήνης και ευημερίας. (Σχετικής ειρήνης γιατί οι εξοπλισμοί μας δημιούργησαν και διαφθορά και απώλεια πόρων για επενδυσεις) Γιατί; Η απάντηση για τους κλέφτες πολιτικούς και το ευρώ δεν είναι τεκμηριωμένη και δεν είναι πλήρης. Χρειάζεται μια πιο βαθειά ανάλυση και κατανόηση της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας.
Πολλοί αμφισβήτησαν την είσοδο της χώρας στην ΕΟΚ, για λόγους πολιτικούς, ιδεολογικούς, γεωστρατηγικούς, ακόμα και πολιτισμικούς. Τώρα πάρα πολλοί βρίσκονται έτοιμοι να αποκηρύξουν την απόφαση εκείνη η οποία τότε φάνταζε ως μεγάλη και ιστορική επιτυχία.
Εν συντομία, από το 1981 η χώρα αποδέχτηκε ορισμένους όρους και συμβάσεις για το εσωτερικό της δίκαιο, αλλά και για την οικονομική της πολιτική. Απελευθέρωσε την αγορά της και ήρε δασμούς και τέλη για ευρωπαϊκά προϊόντα και ταυτόχρονα άρχισε να εισπράττει επιδοτήσεις και βοήθεια κάθε είδους για την οικονομία της η οποία μπήκε σε φάση προσαρμογής με την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων. Η ελληνική οικονομία άρχισε να μετασχηματίζεται από μια προστατευόμενη κλειστή οικονομία σε μια οικονομία της μεγάλης ευρωπαϊκής αγοράς. Έγινε αμέσως πρόδηλο πως ο μετασχηματισμός αυτός δεν θα ήταν ομαλός. Μια άμεση επίπτωση ήταν το κλείσιμο μεγάλων βιομηχανικών μονάδων πχ κλωστοϋφαντουργίας, και η υπαγωγή τους στις «προβληματικές επιχειρήσεις». Βέβαια αυτά όλα έγιναν και κάτω από εσωτερικές διεργασίες έντασης πολιτικού, ιδεολογικού, αλλά και οικονομικού περιεχομένου.
Αυτές οι επιπτώσεις δεν είχαν προφανώς εκτιμηθεί δεόντως ούτε από την Ελλάδα, ούτε από την ίδια την ΕΟΚ. Η ανεργία από αυτές τις επιπτώσεις στην ουσία απορροφήθηκε από την γιγάντωση δημοσίων υπηρεσιών και οργανισμών.
Αυτές οι παρατηρήσεις πρέπει να προσεχθούν γιατί σήμερα το πρόβλημα της χώρας παρουσιάζεται στον οικονομικό τομέα και η οικονομία μας αποτελεί το αίτιο της δεινής θέσης που έχουμε όλοι βρεθεί. Η οικονομικές επιπτώσεις λοιπόν από τη δεκαετία του 80 έδειχναν μια οικονομία η οποία προσαρμόζονταν με αργούς και επίπονους ρυθμούς σε αυτό στο οποίο η ελληνική οικονομία και κοινωνία δεν είχαν ποτέ δοκιμάσει πριν.
Η σημερινή Ελλάδα, όμως δεν είναι μόνο μέλος της ΕΕ, του ΟΟΣΑ, του ΝΑΤΟ του ΔΝΤ, δηλαδή μια από τις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου και μέλος της γεωστρατηγικού σχεδιασμού της Δύσης. Από το 2002 είναι μέλος της ευρωζώνης. Η μετάβαση από τη δραχμή στο ευρώ, δηλαδή από ένα νόμισμα το οποίο είχε υποτιμηθεί τη δεκαετία του 90 κατά 90%, σε ένα νόμισμα το οποίο ήταν βασισμένο στο γερμανικό μάρκο, ήταν μια μετάβαση εις άλλο γένος οικονομίας, όπως θα έλεγε ο Πλάτωνας. Ήταν μια μετάβαση σε ένα άλλο οικονομικό σύμπαν. Αυτό το σύμπαν η Ελλάδα δεν θέλησε να κατοικήσει είτε γιατί δεν είχε τους ηγέτες για να το σχεδιάσουν είτε η ελληνική κοινωνία δεν βρίσκεται στην αντίστοιχη φάση ανέλιξης του βορρά.
Θα πρέπει εδώ να μην παραβλέψουμε πως η Ελλάδα ως μέλος της ΕΟΚ και της μετέπειτα ΕΕ είχε παραδώσει μεγάλο μέρος του εσωτερικού της δικαίου στα ευρωπαϊκά όργανα καθώς και τους τομείς της γεωργίας της διακίνησης κεφαλαίων αλλά και του δημοσίου της χρέους σε αγορές τις οποίες δεν είχε ποτέ πριν χρησιμοποιήσει, δηλαδή  hedge funds, μακροχρόνια ομόλογα, 10 και 20 ετών, και μεγάλο μέρους του χρέους της σε ξένους διαχειριστές πέραν των παραδοσιακών ελληνικών τραπεζών και της ΤτΕ.
Αυτά εν ολίγοις ήσαν κομμάτια της ουσιαστικής εθνικής κυριαρχίας της Ελλάδος τα οποία είχαν παραδοθεί σε άλλους διαχειριστές με αντάλλαγμα τη συμμετοχή μας ισότιμα στα ευρωπαϊκά όργανα και κέντρα αποφάσεων. Η ανταλλαγή αυτή είχε συνέπειες σε όλο το φάσμα της κοινωνικής, πολιτικής, πολιτισμικής αλλά και ασφάλειας της χώρας.
Η έννοια και η πρακτική της εθνικής κυριαρχίας, ήταν υπό διαμεσολάβηση, ήταν σε μια μετά-μοντέρνα πολιτικά Ευρώπη ρευστή ως προς το βάθος και το εύρος της. Η εθνική κυριαρχία ως γένος μιας σειράς από πολιτικές και νομικές έννοιες και πρακτικές, λαϊκή κυριαρχία, δημοκρατία, νομιμοποίηση, κλπ είχε άλλο νόημα στην Αθήνα και άλλο στις Βρυξέλες.  Η ελευθερία των αποφάσεων των εκλογών και του κοινοβουλίου ήταν μια επίφαση της πρότερης εθνικής κυριαρχίας αλλά στην πραγματικότητα οι αποφάσεις του κοινοβουλίου σε πολλά θέματα ήσαν προδιαγεγραμμένες από το Συμβούλιο Ηγετών, Υπουργών, Επιτροπής.
Όλα τα παραπάνω είχαν συζητηθεί από μερίδα των Ελλήνων πολιτικών και διανοούμενων αλλά δεν είχαν ποτέ γίνει αντιληπτά στο βάθος τους από τον απλό Έλληνα πολίτη ο οποίος έβλεπε το βιοτικό του επίπεδο να βελτιώνεται θεαματικά και ίσως εύκολα αλλά ο οποίος δεν είχε κατανοήσει τις διεργασίες και τις επιπτώσεις μιας τέτοιας πραγματικότητας. Υπήρχε δε ένα βαθύτατο έλλειμμα ουσιαστικής δημοκρατικής αντιπαράθεσης για τους στόχους και τα μέσα του μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Οι πολιτικοί και η πολιτική αναλώνονταν σε επιφανειακού τύπου αντιπαραθέσεις για την κακή δεξιά, το παρελθόν του Μητσοτάκη, την ιθαγένεια των Παπανδρέου, τον Εμφύλιο και το χαμένο παράδεισο των προοδευτικών δυνάμεων, τον πατριωτισμό με το κιλό και μετέχοντες σε διάφορες άλλες προσχηματικές διαφωνίες, οι πολιτικές δυνάμεις  κάλυπταν την άρνηση ή την αδυναμία της ελληνικής κοινωνίας να διελεγχθεί σε βάθος και με ψύχραιμη ανάλυση για τις προκλήσεις της ΕΟΚ, ΕΕ και της παγκοσμιοποίησης η οποία από το 90 μας χτύπησε την πόρτα ως μεταναστευτικό κύμα και ως εισαγωγές από τις αναδυόμενες ασιατικές οικονομίες.
Σήμερα, ζούμε στον ορυμαγδό και τη θύελλα της ελληνικής οικονομίας στη ζώνη του ευρώ και ταυτόχρονα έχει ανακύψει το πρόβλημα της εθνικής κυριαρχίας. Το δεύτερο θέμα έχει έρθει στο προσκήνιο λόγω του πρώτου. Τα δάνεια, το Μνημόνιο, το δεύτερο Μνημόνιο, το δίκαιο των ομολόγων και η πρόταση της Γερμανίας για Επιτροπεία της Ελλάδος είναι όλα σοβαροί λόγοι για να προκαλέσουν το πατριωτικό αίσθημα των Ελλήνων.
Η εθνική κυριαρχία, εάν η οικονομία της χώρας ελέγχεται από κάποιον ο οποίος δεν έχει τη νομιμοποίηση του λαού παύει να ισχύει. Αλλά το ίδιο σε ένα πιο ήπιο τρόπο, και μάλλον πιο συγκεκαλυμμένο, ίσχυε μέχρι τώρα με την αποδοχή του ευρώ ως εθνικού νομίσματος το οποίο δεν ελέγχεται από την εκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση και τα όργανά της. Η χώρα δεν μπορούσε να ασκήσει νομισματική πολιτική, να ορίσει τα επιτόκια και την ισοτιμία του νομίσματός της σε σχέση με την  παραγωγική της βάση.



Θεσμικές Αλλαγές


Σήμερα, εμφανίζεται η Γερμανία  να επιζητά έναν μη-δημοκρατικό έλεγχο των πιστωτών, της ΕΕ και της ΕΚΤ στα οικονομικά της χώρας. Είναι προφανές πως η απαίτηση της Γερμανίας είναι όχι μόνον επιζήμια για την δημοκρατία της Ελλάδος αλλά επιζήμια για την ίδια τη Γερμανία.
Είναι επιζήμια για εμάς γιατί ο οικονομικός έλεγχος δίχως νομιμοποίηση αντίκειται στο θεμελιώδες δικαίωμα της λαϊκής κυριαρχίας το οποίο αποτελεί τη βάση των δημοκρατικών καθεστώτων της Ευρώπης. Είναι επιζήμια όμως και για τη Γερμανία γιατί αυτομάτως θέτει το όλο πλέγμα της Ευρωπαϊκής ιδέας υπό αμφισβήτηση. Ο τρόπος εισαγωγής του θέματος είναι αδόκιμος έως προσβλητικός για την ευρωπαϊκή πρακτική. Πρώτον διότι η Ευρώπη δεν μπορεί να ανεχθεί μια Γερμανική γραμμή για λόγους ιστορικούς και εθνικούς. Το παρελθόν της Γερμανίας δεν έχει διαγραφεί από το συλλογικό ασυνείδητο των ευρωπαϊκών λαών. Η Γερμανική Ευρώπη, δηλαδή μια επιβολή της Γερμανίας με μη δημοκρατικό τρόπο στην υπόλοιπη Ευρώπη δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας. Η Γερμανία προσπάθησε αλλά ποτέ δεν υπήρξε ηγεμονική δύναμη στην Ευρώπη. Ο δεύτερος πιο ουσιώδης ακόμα λόγος είναι πως η Γερμανία δεν έδωσε καμία λύση στο πρόβλημα χρέους της ΕΕ και μάλιστα τα μέτρα τα οποία έχει λάβει είναι λάθος. Αυτή η αποτυχία της Γερμανίας αποδεικνύει την αδυναμία της να γίνει ηγέτιδα δύναμης ακόμα και τώρα που έχει πολλούς άσσους στο παιγνίδι αυτό. Το μόνο που έχει καταφέρει είναι να δημιουργήσει, παρόλο που πληρώνει, αντιπάθειες και αντιδράσεις.
Η οικονομική θεωρία, πουθενά δεν ορίζει πως η απάντηση στην κρίση χρέους είναι η λιτότητα ή η ύφεση. Η δημοσιονομική προσαρμογή, η πειθαρχία σε λογικό χρόνο, ο περιορισμός των ελλειμμάτων, είναι ζητήματα τα οποία δεν μπορούν να αποφευχθούν. Αλλά ταυτόχρονα, μια οικονομία σε ύφεση η οποία θα φτάσει το 13% από το 2009 δεν μπορεί να συλλέξει ανύπαρκτους νέους φόρους ή να πληρώσει χρέη.
Πέραν του ελληνικού προβλήματος, η Ευρώπη βρίσκεται ολόκληρη σε ύφεση πλην Γερμανίας, Ολλανδίας και Φιλανδίας. Η Γερμανική βιομηχανία εξάγει το 40% της παραγωγής της στην Ευρώπη. Αν αυτή η αγορά συρρικνωθεί, η Γερμανία μειώνει τις εξαγωγές της. Το θέμα δεν είναι η Ελλάδα η οποία απορροφά το 0.6 των γερμανικών εξαγωγών, είναι η υπόλοιπη Ευρώπη.
Στο πρώτο λοιπόν θέμα της εθνικής κυριαρχίας η Γερμανία οφείλει, αν το θέλει, να ηγηθεί της Ευρώπης: να αναλάβει την πρωτοβουλία να εισαγάγει  και να διαπραγματευτεί την πλήρη πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης. Αν πράγματι πρέπει οι χώρες να χάσουν την εθνική τους κυριαρχία ας την χάσουν μέσα σε μια Ευρωπαϊκή ομοσπονδία με κοινά συμφέροντα, οικονομικά, γεωστρατηγικά, πολιτικά. Η πολιτεία του Μισισιπή, της Αλαμπάμα, του Κάνσας είναι ελλειμματικές, κανείς δεν μιλάει για απώλεια εθνικής κυριαρχίας τους. Αν υπάρχουν χώρες ελλειμματικές για διάφορούς λόγους αυτές θα έχουν να συνεισφέρουν άλλα στοιχεία στην Ευρωπαϊκή ομοσπονδία. Αν μια κεντρική διοίκηση θέλει να ελέγχει τα οικονομικά μελών ας το κάνει, αλλά να είναι ταυτόχρονα υπεύθυνη για την περίθαλψη, τις συντάξεις και την άμυνα της ομοσπονδίας.
Η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης δεν είναι εύκολο εγχείρημα, αλλά δεν είναι ακατόρθωτο. Σήμερα, είναι απολύτως απαραίτητο, για λόγους πολιτικούς, οικονομικούς αλλά και γεωστρατηγικούς. Η κρίση αυτή είναι στην πραγματικότητα κρίση ιστορική, δηλαδή κρίση επαναπροσδιορισμού της Ευρώπης, αν υπάρχει μια τέτοια πραγματικότητα στην οποίαν μετέχουμε η Ελλάδα, η Αγγλία, η Πορτογαλία, η Λάτβια, η Ρουμανία. Αν αυτή η πολιτική οντότητα η οποία όμως δεν έχει εθνική ταυτότητα έχει υπόσταση ή λόγους για να αποκτήσει, τότε η Ευρωπαϊκή ιδέα δεν έχει μέλλον και αυτή η κρίση της οικονομικής δυσμορφίας θα αποδειχθεί καταλυτική για όλους. Το ελληνικό πρόβλημα είναι το χειρότερο παράδειγμα αποτυχίας στην Ευρώπη αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα περισσότερο από ένα στατιστικό φαινόμενο. Το ίδιο βέβαια δεν ισχύει για τους άνεργους της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Αγγλίας. Εκεί η στατιστική χάνει την αφηρημένη έννοια του αριθμού και γίνεται πρόσωπο και συμφορά.
Η Ευρώπη είναι σαστισμένη και περιδεής. Αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί ούτε με κραυγές για τους «τεμπέληδες» Έλληνες τους «σκληρούς» Γερμανούς, τους «ύπουλους» Άγγλους ή τους «καλοφαγάδες» Γάλλους. Τα εθνικά κράτη από το 1957 στην Ευρώπη έχουν παραδώσει μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας. Το έκαναν για διάφορους λόγους, αλλά τώρα καλούνται να παραδώσουν περισσότερα, όσα από αυτά το επιθυμούν.
Η Ελλάδα βρίσκεται στο σταυροδρόμι των αποφάσεων. Για πολλούς Έλληνες τα δάνεια, οι συμβάσεις, τα προγράμματα του ΔΝΤ κλπ είναι απώλεια της εθνικής τους κυριαρχίας γιατί πρώτιστα βλέπουν πως έχουν μπει σε ένα δρόμο φτώχειας. Δεν είναι όμως μόνον αυτό. Καλούνται να αποφασίσουν για έναν νέο τρόπο διαχείρισης, διοίκησης, και οικονομικής ζωής. Είναι προφανές πως τα όποια εγκληματικά λάθη έγιναν τα τελευταία τριάντα χρόνια αποδεικνύουν την αποτυχία του «ελληνικού μοντέλου». Για κάποιους αυτό είναι η αποτυχία του καπιταλιστικού μοντέλου. Έστω και αν είναι έτσι, το ελληνικό μοντέλο ως μέρος του καπιταλιστικού είχε μεγαλύτερη αποτυχία από οποιοδήποτε άλλο μέρος του όλου. Αυτό δεν μπορεί να μας αφήνει αδιάφορους ή προσποιητά αμέτοχους στην ανάλυση και στην καταγραφή αυτού του μοντέλου.
Από την άλλη πλευρά ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων πιστεύει πως όλα τα οικονομικά προγράμματα της ΕΕ, του ΔΝΤ της ΕΚΤ είναι ατελέσφορα και πως αν κηρύξουμε πτώχευση μονομερώς θα είναι καλύτερα για μας. Μερικές πολιτικές δυνάμεις μάλιστα θεωρούν πως αυτό είναι ένα καλό διαπραγματευτικό όπλο εκβιασμού απέναντι στους ευρωπαίους.
Πράγματι θα ήταν πολύ καλό όπλο στις αρχές του 2010, εάν και εφόσον ξέραμε τι ακριβώς ζητούσαμε και τι ανταλλάγματα θα μας συνέφερε να ζητήσουμε αντί για μια δανειακή σύμβαση και μόνον. Δεν το κάναμε, και προχωρήσαμε δίχως να μπορούμε να αντιπροτείνουμε τίποτα το ουσιώδες. Θα πρέπει όμως να προσέξουμε κάτι. Όταν μια μικρή χώρα εκβιάζει τους μεγάλους πρέπει να είναι έτοιμη για όλα και για πολλά χρόνια. Πρέπει κανείς να ζυγίζει το κόστος και το κέρδος πολύ προσεκτικά σε πολλά επίπεδα. Δεν μπορώ να πω με κάποια βεβαιότητα πως θα είχαμε κάτι να κερδίσουμε από έναν εκβιασμό. Θα είχαμε όμως να κερδίσουμε πολλά αν είχαμε πολιτευτεί με βάση την πραγματική κατάσταση της χώρας. Αντίθετα κάναμε ό,τι μπορούσαμε να εκθέσουμε τον εαυτό μας στους άλλους και να διασύρουμε το όνομα της χώρας εμείς πρώτοι από όλους. Αν η ηγεσία του τόπου είχε την ικανότητα να εκτιμήσει μια τέτοια προσπάθεια διπλωματικού εκβιασμού θα έπρεπε να το κάνει. Πάντως η αβασάνιστες προτάσεις για κάτι τέτοιο δεν αποτελούν σοβαρές εναλλακτικές λύσεις.
Τι ξέραμε; Ξέραμε με βεβαιότητα πως το χρέος ήταν μη-βιώσιμο. Ξέραμε πως δεν μπορούσε να πληρωθεί. Άρα, η αναδιάρθρωσή του ήταν μονόδρομος. Αυτό το ήξεραν όλοι οι οικονομολόγοι και αναλυτές αλλά η αδυναμία της ΕΕ να το αποδεχθεί και να πάρει τα σωστά μέτρα το 2010 μας έφερε στην απίστευτες παλινωδίες ότι η Ελλάδα σώζεται κάθε τρις μήνες με νέα προγράμματα. Αυτά έφεραν το πρόβλημα της Ελλάδος σε αδιέξοδο και πολιτικό αλλά και οικονομικό. Διαμόρφωσαν δε στη χώρα μια απίστευτη κρίση εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών και πολιτικών και πολιτικής.
Η πρόσφατή σύμβαση για την αναδιάρθρωση είναι μερικώς ορθή. Δεν είναι η απάντηση στο ΔΧ της χώρας. Δεν είναι η απάντηση στην ύφεση της ελληνικής οικονομίας, της ανεργίας, της πιθανής εσωτερικής στάσης πληρωμών, της έλλειψης εμπιστοσύνης στην οικονομία από τους ίδιους τους Έλληνες. Είναι ένα μέρος μιας απάντησης η οποία αναμένεται να συμπληρωθεί λίαν προσεχώς με άλλα μέτρα όχι για την Ελλάδα αλλά για ολόκληρη την Ευρώπη.


ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΗΜΕΡΑ

Στις πλατείες ένας αριθμός πολιτών ζητάει από τους βουλευτές να μην ψηφίσουν τη νέα σύμβαση. Την ψήφισαν. Κόμματα της αριστεράς, ή όλες ομάδες καλούν το λαό να πάρει την μοίρα στα χέρια του.
Υπάρχουν επιλογές για τη χώρα; Και βέβαια υπάρχουν. Το ζήτημα είναι ότι υπάρχουν επιλογές τις οποίες δεν τις έχουμε ποτέ συζητήσει σε βάθος αλλά μόνο ως ατάκες ή ως προϊόντα θυμού και αγανάκτησης. Και δεν μιλάω για το θυμό και την αγανάκτηση των ευνοημένων από το «ελληνικό μοντέλο» οι οποίοι έζησαν μια υπέροχη ζωή δίχως προσπάθεια και εργασία, εννοώντας τα ρετιρέ του δημοσίου, τους επαγγελματίες πολιτικάντηδες, τους μιζαδόρους του ιδιωτικού τομέα και πολλούς άλλους επιβλέποντας, διαβλέποντας και παραβλέποντας οι οποίοι είναι «δικαίως» αγανακτισμένοι γιατί χάνουν τα παχυλά τους προνόμια. Πολλοί από αυτούς φωνάζουν περισσότερο από τους πραγματικά μη-προνομιούχους. Μιλάω για όσους δούλευαν, σπούδαζαν, μοχθούσαν και πίστευαν σε μια καλύτερη Ελλάδα.
Πρώτη επιλογή: ο λαός καταλαμβάνει το κοινοβούλιο κάποια στιγμή. ( Βέβαια, αυτό δεν είναι τόσο απλό όσο λέγεται. Ταυτόχρονα θα συμβούν στο πολλαπλάσιο αυτά που έγιναν χτες ). Η σύμβαση ακυρώνεται. Επαναστατικώ δικαίω καταλύεται η δημοκρατία όπως την ξέραμε. Από εκεί και πέρα δεν μπορώ να φανταστώ τη συνέχεια του σεναρίου. Όσοι έχουν μελετήσει και επεξεργαστεί το θέμα μπορούν να μας διαφωτίσουν. Η επιλογή αυτή δεν είναι εύκολο να αναλυθεί. Το κόστος και η ζημία είναι ανοιχτά σε πολλές απαντήσεις. Μπροστά μας ανοίγεται ένα κενό το οποίο δεν μπορεί να συμπληρωθεί εύκολα. Θα χρειαστούμε λεπτομέρειες, όχι για το δέον, αλλά για το πραγματικό και όχι γενικότητες του τύπου «ο λαός θα πάρει τη κατάσταση στα χέρια του» Αυτοί που λένε να πάρει ο λαός την κατάσταση στα χέρια του αποποιούνται εύσχημα πλήρως των ευθυνών τους. Αυτοί απλά και υποκριτικά δηλώνουν πως είναι «υπηρέτες» του λαού. Θα φροντίσουν να πάρουν αυτοί τα πράγματα στα χέρια τους αλλά πάντα για να υπηρετούν το λαό, πιθανότατα όπως τον υπηρέτησαν οι προηγούμενοι. Απλά παρουσιάζονται ως τιμητές και άμωμοι γιατί δεν κυβέρνησαν μέχρι τώρα. Ας τους δοκιμάσουμε πάντως και αυτούς. Ίσως οι άνθρωποι αυτοί να είναι μια κάποια λύση. (δείτε μελέτη σχετικά με τα πολιτικά αποτελέσματα σε χώρες με κρίση χρέους από Κ Μελά)
Δεύτερη επιλογή: Προκηρύσσονται εκλογές. Δημιουργούνται νέα κόμματα με πρόγραμμα ανασυγκρότησης της χώρας τα οποία αντιπαρατίθενται με τα παλαιά. Τα υποψήφια κόμματα οφείλουν να  εκθέσουν αυστηρά τα προγράμματά τους και ακόμα ας θέσουν το θέμα ευρώ ή δραχμή, εντός ή εκτός ΕΕ. Ανοιχτός και ειλικρινής διάλογος σε βάθος Η διακυβέρνηση της χώρας θα απαιτήσει συναίνεση κομμάτων διότι κανείς δεν θα πάρει πλειοψηφία όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις. Αν αυτό καταστεί δυνατόν η νέα κυβέρνηση θα έχει να κάνει πολλά και δύσκολα  Προχωρά σε  νέα συμφωνία με την ΕΕ και τους πιστωτές. Υλοποιεί μια πολιτική απόφαση για την ελληνική οικονομία πράγμα το οποίο θα είναι το δυσκολότερο από όλα όπως και σήμερα. Γιατί βέβαια κανείς δεν προτείνει μια νέα οικονομική πολιτική στην Ελλάδα. Οι γενικολογίες είναι από αστείες έως έωλες. Άμεση αναγκαιότητα η αλλαγή συντάγματος και η θεσμοποίηση της ευθύνης των δημοσίων λειτουργών, όχι μόνον των πολιτικών, με ανεξάρτητα και όχι με συνδικαλιστικά όργανα. Επιμερισμός ευθύνης των πολιτικών οι οποίοι συνέβαλαν στη διαφθορά και την διάλυση της οικονομίας. Υλοποίηση του προγράμματος των πολιτικών κομμάτων μέσα στα πλαίσια των εξαγγελιών τους και των συγκυριών. Μια κυβέρνηση συνεργασίας απαιτεί συγκερασμό προγραμμάτων. Στην πράξη αυτό θα είναι, όπως τα πράγματα έχουν μέχρι σήμερα, σχεδόν ανέφικτο για τις νέες πολιτικές δυνάμεις.
 Τρίτη επιλογή: Δεν υπάρχει. Υπάρχει όμως η αλλαγή πλεύσης της Γερμανίας η οποία εκών άκων θα αλλάξει στάση στην οικονομική πολιτική της για την Ευρώπη. Η αλλαγή στάσης θα επέλθει μόλις η Γερμανική οικονομία μπει σε ύφεση ή μόλις η Γερμανία αντιληφθεί το πραγματικό πρόβλημα του χρηματοπιστωτικού συστήματός της Ευρώπης. (δείτε μελέτη του Κ. Μελά επί του θέματος) Το πρόβλημα αυτό εμφανίζεται πρώτον ως η ανάγκη επανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και δεύτερον  ως έλλειψη εμπιστοσύνης που άρχισε να δείχνει το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα προς το ευρωπαϊκό στο σύνολό του. Αυτή η εξέλιξη είναι η χειρότερη για ολόκληρη την ΕΕ. Το πιθανότερο είναι να αντιληφθεί η Γερμανία και τα δύο γεγονότα μαζί. Όσο  πιο γρήγορα το καταλάβει τόσο καλύτερα για την ίδια και για την Ευρώπη.
Η δεύτερη και τρίτη επιλογή φαντάζουν ως μη επιλογές. Φαντάζουν ως υποταγή στη μοίρα μας. Η τρίτη επιλογή είναι πράγματι μη-επιλογή. Είναι όμως η επιλογή της υπομονής την οποίαν πρέπει να έχει αυτός που γνωρίζει ιστορία και οικονομία. Η υπομονή βέβαια έχει τα όρια της. Η συμπεριφορά της Γερμανίας στερείται διπλωματίας και πειθούς, όπως πάντα. Αλλά σήμερα πολλοί είναι οι έμποροι της απώλειας υπομονής άμεσα για λόγους από ύποπτους έως άμετρη φιλοδοξία. Η ιστορία των Ελλήνων τεκμηριώνει τρία μεγάλα τους ελαττώματα. Την εσωτερική τους αντιπαλότητα, το οξύθυμο του χαρακτήρα τους και την αδυναμία τους σε οικονομικά θέματα. Ιστορικά, κάθε φορά που οι Έλληνες παρασύρθηκαν σε αλόγιστες και θυμοειδείς αντιδράσεις έχασαν. Σήμερα, ίσως η Γερμανία ποντάρει πάνω σε αυτό το χαρακτηριστικό των Ελλήνων. Ίσως προκαλεί μια τέτοια αντίδραση για να καταφέρει αυτό το οποίο δεν επιτρέπει η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Η ελληνική απάντηση είναι: «Ήλιος ουκ υπερβήσεται μέτρα ει δε μη, Ερινύες μιν Επίκουροι εξευρήσουσιν.» Ηράκλειτος 94. Αυτό όμως ισχύει τόσο για τους Γερμανούς όσο και για τους Έλληνες ή τους όποιους άλλους.
Αν η Γερμανία δεν αλλάξει γραμμή, τότε η Ευρώπη ολόκληρη θα βρεθεί σε παρόμοια θέση με αυτή της Ελλάδος και τότε οι επιλογές για πολλές ευρωπαϊκές χώρες θα είναι διαφορετικές από τις ήδη υπάρχουσες.
Υπήρξε μια εύστοχη παρατήρηση από έναν καλό φίλο για την επιλογή αλά Ισλανδία. Πράγματι, η ισλανδική επιλογή θα ήταν εφικτή αν οι κρίσεις Ισλανδίας και Ελλάδος ήσαν παρόμοιες. Δεν είναι. Το ισλανδικό παράδειγμα όμως δείχνει προς μια σχεδόν ιδεατή κατεύθυνση μιας μικρής κοινωνίας με κοινές αντιλήψεις και ελάχιστες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις αλλά με εν πολλοίς κοινά συμφέροντα.
Έχουμε επιλογές, δεν έχουμε πολιτικούς, ενιαία αντίληψη των εθνικών προτεραιοτήτων, ιδεολογική κοινή συγκρότηση και επεξεργασμένα σχέδια. Σχέδια και μέσα πρέπει νε είναι απολύτως συνυφασμένα. Η σημερινή κατάσταση δεν αντιμετωπίζεται με οικονομικά όπλα του παρελθόντος. Τα σημερινά οικονομικά όπλα είναι πολύπλοκα και υψηλής τεχνολογίας. Μοιάζουν περίπου με όπλα μαζικής καταστροφής. Η οικονομία του σήμερα δεν λειτουργεί με λύσεις του 19ου αιώνα. Πως θα κάνουμε σωστές επιλογές; Θυμός ή φόβος; Και τα δύο φυσιολογικές αντιδράσεις του ανθρώπου αλλά τα αποτελέσματά τους πολλές φορές λάθος.
Όλα τα παραπάνω είναι διατυπωμένα πριν τις νέες εμπνεύσεις Σόιμπλε. Οι Γερμανοί δεν θέλουν να δεσμευτούν για το σύνολο του πακέτου. Δεν εμπιστεύονται τους Έλληνες πολιτικούς και προφανώς άλλους εκτός του κατεστημένου για να υλοποιήσουν τη νέα σύμβαση. Λένε πως θα μας αναγκάσουν σε μια στάση πληρωμών και έξοδο από το ευρώ. Αν αυτό είναι αλήθεια και όχι παιγνίδι τύπου κοτόπουλου, τότε οι Γερμανοί έχουν αποφασίσει να κάνουν την Ελλάδα παράδειγμα προς αποφυγήν για τους υπόλοιπους. Το παιγνίδι αυτό είναι υψηλού ρίσκου. Περιγράφεται στις διάφορες εκδόσεις του «διλήμματος του φυλακισμένου». Η πολιτική πραγματικότητα όμως είναι πως οδηγούν την ΕΕ σε διάλυση. Η παγκόσμια κοινότητα θα αντιληφθεί πως η ΕΕ δεν υπάρχει ως σύνολο θετικών κρίσεων αλλά ως υποχρεωτική δέσμευση. Οι επιπτώσεις της απόφασης αυτής πρέπει να συνοδεύονται και από ό,τι γράφτηκε πιο πάνω, την ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης με το βάρος του κόστους του κοινωνικού κράτους και της άμυνας στην κεντρική κυβέρνηση. Μόνο τότε η Γερμανία θα μπορεί να νομιμοποιήσει μια συμμετοχή ευρωπαϊκών κρατών στην εναπομείνασα ΕΕ. Δίχως καρότο, το μαστίγιο και μόνο, θα επιφέρει τα γνωστά αποτελέσματα: αντίδραση.

Νικόλαος Α. Μπινιάρης Συγγραφέας

     

 

 

Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2012

Μικρή αναφορά στην ιστορία των βασικών πολιτικών μεταβολών σε χώρες που εξαναγκάσθηκαν σε στάση πληρωμών

του Κώστα Μελά.

Σε μια πλευρά του ελληνικού πολιτικού φάσματος  υπάρχει βαθειά ριζωμένη η εντύπωση πως με την κήρυξη παύσης πληρωμών εκ μέρους της Ελλάδας ,θα επέλθουν βασικές πολιτικές μεταβολές στο υπάρχον πολιτικό σκηνικό , κάτι που θα βοηθήσει τη συγκεκριμένη πλευρά να αποκτήσει πολιτική δύναμη (μέσω εκλογών) και να  καθοδηγήσει τα γεγονότα σύμφωνα με τα πολιτικά  και ιδεολογικά της  πιστεύω.  Δεν αναφέρομαι  βεβαίως καθόλου σε εκείνες τις πολιτικές δυνάμεις που έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους ότι μέσω κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών θα μπορέσουν να  επιβάλλουν την εξουσία ,απόλυτων ιστορικά αλλά πολιτικά , μειοψηφιών.  Στη σημερινή ρευστή κατάσταση διάφορες πολιτικές δυνάμεις   φαντασιώνονται πολλά.  Βεβαίως η φαντασίωση διαρκεί μέχρι την αποκάλυψη της ωμής και σκληρής πραγματικότητας. Στην πολιτική και κοινωνική ιστορία λόγω ελλείψεως πειραμάτων ceteris paribus, απλά μελετούμε το τι έχει συμβεί , σχετικά πάντα με τις πολιτικές μεταβολές που προκάλεσε μια κήρυξη στάσης πληρωμών , σε περιπτώσεις άλλων χωρών τα τελευταία περίπου 30 χρόνια. Δυστυχώς για την Ελλάδα δεν έχουν υπάρξει στάσεις πληρωμών σε χώρες που θα μπορούσε να ειπωθεί ότι προσομοιάζουν ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά τους  (πολιτικά , κοινωνικά, οικονομικά, ιστορικά, πολιτιστικά και γεωπολιτικά)  με τα αντίστοιχα ελληνικά. Ίσως μόνο η Αργεντινή ως προς τα κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει μια «αρκετά έως πολύ μακρινή» σχέση , συνάφεια να πούμε . Εν πάση περιπτώσει δεν υπάρχει κάτι άλλο που θα μπορούσε να μα ς βοηθήσει. Όλες οι υπόλοιπες περιπτώσεις αφορούν σε χώρες , κυρίως της Λατινικής Αμερικής , που καμία σχέση δεν έχουν με την ελληνική περίπτωση[1] .
Το πρώτο συμπέρασμα που συνάγεται για τις τάσεις πολιτικών μεταβολών που συνδέονται με την κήρυξη στάσης πληρωμών[2] από τη μελέτη των συγκεκριμένων ιστορικών περιπτώσεων είναι  :
Η επερχόμενη μετά  βεβαιότητας  πολιτική αστάθεια , δεν οδήγησε σε σημαντικές  αλλαγές των κύριων και βασικών χαρακτηριστικών του υπάρχοντος πολιτικού αλλά και κομματικού συστήματος. Η πλέον συνήθης περίπτωση ήταν η δικομματική εναλλαγή στην εξουσία , μάλιστα σε μεσομακροπρόθεσμη περίοδο αυτό επιβεβαιώνεται πλήρως.
Στην Αργεντινή παρά τις έντονες αντιδράσεις των μικροαστικών στρωμάτων δεν είχαμε σε ριζικές ανατροπές στο πολιτικό και κομματικό σύστημα της χώρας. Είναι ενδεικτικό ότι σε ολόκληρη τη διάρκεια της κρίσης και μέχρι και σήμερα , στην εξουσία εναλλάχθηκαν οι ίδιες βασικές πολιτικές δυνάμεις (Περονιστές και Ριζοσπάστες) που βεβαίως υπήρχαν στο πολιτικό προσκήνιο και προηγουμένως . Η βαθύτατη απονομιμοποίηση του πολιτικού κόσμου δεν οδήγησε σε σοβαρές αναδιατάξεις των πολιτικών δυνάμεων , ούτε σε σημαντική άνοδο των δυνάμεων της Αριστεράς. Το μόνο  που επήλθε ήταν η σημαντική ανανέωση του πολιτικού προσωπικού της χώρας , πάντα όμως στο πλαίσιο των παραδοσιακών δυνάμεων ,δεδομένου ότι πολλοί πολιτικοί χρεώθηκαν την κατάρρευση της χώρας , την οικονομική κρίση και την διαφθορά και την διαπλοκή. Παράλληλα ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο ήταν η αποδυνάμωση της εσωτερικής δημοκρατίας , όση υπήρχε, στα κόμματα και η ενίσχυση του προσωποκεντρικού χαρακτήρα της πολιτικής  στις υπάρχουσες βασικές πολιτικές δυνάμεις.[3]   Πάνω απ’ όλα, εκείνο που ξαφνιάζει είναι η ανθεκτικότητα του πολιτικού συστήματος και της πολιτικής τάξης σε πείσμα της βαθύτατης απονομιμοποίησής τους, καθώς και η απομόνωση και η ήττα των πολιτικών άκρων σε πείσμα της βαθύτατης κρίσης.
Οι δημοσκοπήσεις της εποχής έδειχναν πως το σύνθημα «Que se vayan todos, que no quede ni uno solo: Να φύγουν όλοι, να μη μείνει ούτε ένας!» εξέφραζε το 70% του πληθυσμού. Τελικά όμως ο κόσμος αυτός ψήφισε τους ίδιους πολιτικούς στις εκλογές του 2003, αναβαπτίζοντάς τους μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες. Η μεσαία τάξη εγκατέλειψε τους δρόμους με την ίδια ταχύτητα με την οποία είχε βγει σ’ αυτούς, και οι διαδηλώσεις εκφυλίστηκαν.
Ένα δεύτερο συμπέρασμα που συνάγεται από την μελέτη των χωρών που κήρυξαν στάση πληρωμών είναι ότι: η στάση πληρωμών δεν συνεπάγεται αυτόματα και υπέρβαση της οικονομικής κρίσης και κρίσης χρέους μιας χώρας. Στις χώρες  αυτές η παύση πληρωμών και η οικονομική κρίση συνοδεύτηκε κατά κανόνα από παρατεταμένη πολιτική και κοινωνική κρίση . Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η κήρυξη παύσης πληρωμών μάλλον αποσταθεροποιεί την οικονομική και πολιτική κατάσταση μια ςχώρας για μακρύ χρονικό διάστημα παρά επιλύει , και μάλιστα αυτομάτως, το πρόβλημα της κρίσης χρέους.  
Έχουν καμία σημασία αυτά τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν σε μια μακρινή ήπειρο για όσα συμβαίνουν  σήμερα στην Ελλάδα ; Το πιο πιθανό είναι να έχουν κάποια σημασία. Όμως μεγαλύτερη σημασία έχει η μελέτη των στάσεων πληρωμών στις οποίες που εξαναγκάσθηκαν οι ελληνικές κυβερνήσεις στην ιστορία ύπαρξης του ελληνικού κράτους[4].   

Κώστας  Μελάς  12.02.2012


[1] Οι χώρες είναι: Περού 1980 και 1984,Τζαμάϊκα 1981 και 1987, Κόστα Ρίκα 1981 και 1983, Άγιος Δομίνικος 1982, Ισημερινός 1983 και 1999, Τρινιντάτ 1986, Ουρουγουάη 1987, 1990,2003, Βενεζουέλα 1983,1990,1995, Μολδαβία 1998, Ουκρανία 1998, Βολιβία 1989, Γουατεμάλα 1989,Αργεντινή 2001, Παραγουάη 2003
[2] Θα πρέπει να σημειωθεί ότι από τις 21 κυβερνήσεις που προέβησαν σε στάση πληρωμών τα τελευταία 30 χρόνια  , οι εννέα ανήκουν στον χώρο της Κεντροδεξιάς (εθνικιστικής κυρίως κατεύθυνσης) , οι πέντε ανήκουν στον χώρο του Κέντρου και οι έξι στον ευρύτερο χώρο της Κεντροδεξιάς. Υποστηρίχτηκαν μετά μανίας από τις υπάρχουσες αριστερές και αριστερίστικες δυνάμεις. Επίσης θα πρέπει να ειπωθεί ότι δεν είναι σωστό να λέγεται ότι «προέβησαν» σε στάση πληρωμών . Το σωστό είναι εξαναγκάστηκαν σε στάση πληρωμών λόγω αδυναμίας ύπαρξης των αναγκαίων μέσων για τη συνέχιση εξυπηρέτησης των υποχρεώσεών τους.
[3] Τα δύο βασικά κυβερνητικά κόμματα της Αργεντινής είναι (και ήταν) το Partido  Justicalista (PJ) , δηλαδή το παλιό περονικό κόμμα και το Civica Radical (UCR) . Στις εκλογές του  1999 τις εκλογές κέρδισε  ένας συνασπισμός κομμάτων με την ονομασία ,Alliance for Work, Justice and Education  με την συμμετοχή του UCR και του FREPASO (κεντροαριστερά) αλλά σχημάτισε κυβέρνηση και  με τους περονιστές. Στις εκλογές του 2001 κέρδισε το περονικό κόμμα (μετά τη στάση πληρωμών).
[4] Δες: Κ. Μελάς, Γενική Επισκόπηση Δανεισμού και Δημοσίου Χρέους της Ελλάδος (1824-2010), ΕΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ, Τεύχος 2, Καλοκαίρι 2011 καθώς και  www.kostasmelas.gr 01.06.2011.

Το Ευρωπαϊκό Χρηματοπιστωτικό Σύστημα χρειάζεται επειγόντως ανακεφαλαιοποίηση και αλλαγή στρατηγικού προσανατολισμού.

του Κώστα Μελά.
1.
Τρεισήμισι χρόνια περίπου μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers, το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπο με μια ιστορία που επαναλαμβάνεται. Η κρίση εμπιστοσύνης (πιστοληπτική, ρευστότητας και φερεγγυότητας)  στον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο εκδηλώθηκε πρώτα στις καταχρεωμένες χώρες της περιφέρειας, όπως η Ιρλανδία και η Ελλάδα. Σήμερα, όμως, έχει φτάσει ως την καρδιά της Ευρωζώνης, ταρακουνώντας τα θεμέλια των τραπεζικών κολοσσών της Γαλλίας (η μετοχή της Societe  Generale υποχώρησε κατά 57% το 2011, της Credit Agricole κατά 54% και της BNP Paribas κατά 36%.), Ιταλίας( η Unicredito, με έκθεση 49 δισ. στο κρατικό χρέος της Ιταλίας, έχασε πάνω από το μισό της κεφαλαιοποίησής της μέσα στο 2011. Αλλά και συνολικά το ιταλικό τραπεζικό σύστημα βρίσκεται σε δεινή θέση ρευστότητας που σχεδόν έχει μετατραπεί σε κρίση φερεγγυότητας) , Βελγίου  (δες την περίπτωση της Dexia η οποία διασώθηκε με κυβερνητική παρέμβαση) αλλά και της Γερμανίας (η Commezbank, η μετοχή της οποίας πραγματοποίησε βουτιά 70,7% το 2011, σημειώνοντας τις μεγαλύτερες απώλειες στον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των γερμανικών τραπεζών που θεωρείται ότι θα ζητήσουν σύντομα κρατική βοήθεια).  Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα έχει παγκόσμιες διασυνδέσεις και οι όποιες δυσμενείς εξελίξεις θα επηρεάσουν δραματικά το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα . Αναφέρω χαρακτηριστικά ότι το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα έχει διασυνοριακές συναλλαγές (από γραμμές πίστωσης μέχρι διακράτηση χρέους  με κάθε μορφή)  με το αντίστοιχο αμερικάνικο που υπερβαίνουν 1,5 τρις δολάρια. Αξίζει να αναφερθεί ότι αυτή τη στιγμή , το καμάρι του γερμανικού τραπεζικού συστήματος , η Deutsche Bank είναι  η μεγαλύτερη κρυφή απειλή, όχι μόνο για το αμερικανικό χρηματοοικονομικό σύστημα, αλλά και για την παγκόσμια οικονομία.
Η βραδυφλεγής βόμβα που έχει κρύψει η Deutsche Bank στο αμερικανικό χρηματοοικονομικό σύστημα ονομάζεται Taunus. Με ενεργητικό που αγγίζει τα 380 δισ. δολάρια, η Taunus είναι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Federal Reserve, η όγδοη μεγαλύτερη εταιρεία τραπεζικών συμμετοχών στις ΗΠΑ. Παρά το τεράστιο μέγεθος του ενεργητικού της, η Taunus έχει πολύ χαμηλή κεφαλαιακή επάρκεια. Διαθέτει κεφάλαια μόλις 4,876 δισ. δολαρίων. Κάτι που σημαίνει ότι το ενεργητικό της είναι κατά 78 φορές μεγαλύτερο των κεφαλαίων της. Σύμφωνα με πληροφορίες του Bloomberg, η Taunus χρειάζεται 20 δισ. δολάρια σε νέα κεφάλαια, προκειμένου να συμμορφωθεί με τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας των ΗΠΑ.Με δεδομένο ότι η εταιρεία αυτή ανήκει σε μια ισχυρή γερμανική τράπεζα, η Fed πίστευε ότι η Deutsche Bank θα έσπευδε να στηρίξει κεφαλαιακά τη θυγατρική της, αν αυτό ήταν αναγκαίο.
Όμως, η Deutsche Bank είναι κάθε άλλο παρά πρόθυμη να προχωρήσει σε μια τόσο μεγάλη ένεση κεφαλαίων, την ώρα που πασχίζει να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους. Αντίθετα, προσπαθεί να απαλλαγεί από την τραπεζική άδεια της Taunus, αφού με τον τρόπο αυτό, η θυγατρική δεν θα εμπίπτει πια στους κανόνες περί κεφαλαιακής επάρκειας. Επίσης περίπου το 20% των  στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών της Χιλής, της Ουρουγουάης και του Μεξικού ελέγχεται από τις τράπεζες της Ευρωζώνης, άρα κι εκεί ο αντίκτυπος θα είναι σημαντικός. Αντίθετα, πιο περιορισμένες θα είναι οι συνέπειες στην Ασία καθώς μόνο το 5% του ενεργητικού του ασιατικού τραπεζικού συστήματος ελέγχεται από τις ευρωπαϊκές τράπεζες, Ας μην αναφερθούμε καθόλου στο τραπεζικό σύστημα της Ανατολικής Ευρώπης το οποίο ουσιαστικά ελέγχεται απόλυτα από το αντίστοιχο της Δυτικής Ευρώπης και το οποίο βρίσκεται , λόγω της δραστικής απομόχλευσης που εφαρμόζουν οι μητρικές εταιρείες  , σε δραματική κατάσταση . Συγκεκριμένα μπορεί να αναφερθεί η περίπτωση της Αυστρίας , η οποία στην προσπάθειά της να περισώσει το ΑΑΑ της πιστοληπτικής της αξιολόγησης, απαγόρευσε στις τράπεζές της να διοχετεύσουν μεγάλα ποσά στις θυγατρικές τους στην Ανατολική Ευρώπη. Η οδηγία αφορά τις Erste Group, Raiffeisen Bank και Bank Austria, η οποία ανήκει στην ιταλική UniCredit. Η έκθεση των τριών τραπεζών στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη είναι πλέον μεγαλύτερη και από το αυστριακό ΑΕΠ.
H ρευστότητα στο ευρωπαϊκό χρηματοοικονομικό σύστημα να γίνεται προβληματική. Έτσι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε μία πρωτοφανή κίνηση, αποφάσισε να διαθέσει απεριόριστα δάνεια προς τις εμπορικές ευρωπαϊκές τράπεζες, διάρκειας 3 ετών. Ωστόσο, όπως αποδεικνύεται μέρα με τη μέρα, οι τράπεζες αντί να χρησιμοποιήσουν τη ρευστότητα αυτή για να χρηματοδοτήσουν την πραγματική οικονομία, οι τράπεζες προτιμούν να την παρκάρουν στο overnight της ΕΚΤ, όπου κερδίζουν ένα μικρό επιτόκιο. Η ακραία αποστροφή του ρίσκου και η δυσπιστία που έχει ριζώσει βαθιά στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, οδηγούν το φιλόδοξο πρόγραμμα της ΕΚΤ στην αποτυχία.
Έτσι, ενώ το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες έσπευσαν να δανειστούν ένα τεράστιο ποσό από την ΕΚΤ 489 δισ. ευρώ, δημιούργησε πολλές προσδοκίες, τελικά, φάνηκε ότι στην πράξη, η ΕΚΤ δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να βγάζει τα χρήματα αυτά από τη μία τσέπη και να τα βάζει στην άλλη.

2.
Υπάρχουν εμφανή στοιχεία που σηματοδοτούν την πολύ κακή κατάσταση έως και χείριστη,  στην οποία βρίσκεται το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα:
-         Διαφαίνεται μια ραγδαία εξάπλωση μιας  μολυσματικής ασθένειας που έχει «χτυπήσει» τα ενέχυρα που χρησιμοποιεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα για την εξασφάλιση του διατραπεζικού δανεισμού του. Αυτή συνίσταται ότι τα ασφαλή στοιχεία του ενεργητικού που μέχρι πρόσφατα  χρησιμοποιούνταν ως ενέχυρα, έχουν υποκατασταθεί από μη – ασφαλή στοιχεία ενεργητικού που βασίζονται σε αναμενόμενες μη ασφαλείς ταμειακές ροές.
-         Ο γενικός δανεισμός (wholesale lending) , που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος εξακολουθεί να είναι παγωμένος σχεδόν από την περίοδο της πτώχευσης της   Dexia.  Ακόμα και τα αμερικάνικα Ταμεία Διαχείρισης Διαθεσίμων (USA Money Market Funds) δεν αναλαμβάνουν  κανένα κίνδυνο με τη μορφή βραχυπρόθεσμων κινήσεων κεφαλαίων. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι στην ΕΕ, το χρηματοπιστωτικό σύστημα κατέχει στοιχεία ενεργητικού   ύψους περίπου 55 τρις δολάρια περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ύψος του αμερικανικού συστήματος (13 τρις δολάρια). Στις ΗΠΑ το χρέος (μέσω δανειακών μορφών) που διακρατείται από το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι πολύ μικρότερο από το αντίστοιχο που διακρατείται από τις ευρωπαϊκές τράπεζες διότι στις ΗΠΑ οι μικροκαταθέτες αποτελούν την πρώτη πηγή χρηματικών πόρων για το σύστημα. Ο γενικός δανεισμός βασικά πραγματοποιείται από  Ταμεία Διαχείρισης Διαθεσίμων και άλλα βραχυπρόθεσμα χρηματοπιστωτικά εργαλεία. Ο γενικός δανεισμός στην ΕΕ φθάνει στο ύψος 30 τρις δολάρια, ενώ στις ΗΠΑ περίπου στα 3,0 δις. Με βάση αυτά τα στοιχεία απαιτούνται περίπου 800 δις δολάρια το μήνα (για τα επόμενα τρία χρόνια) για την αναχρηματοδότηση των δανείων.
-         Το ευρωπαϊκό «σκιώδες τραπεζικό σύστημα» τον  Μάρτιο 2011     έχει υποχρεώσεις  το ύψους 16,0 τρις δολάρια (αντίστοιχα τον Μάρτιο 2008 το ύψος ήταν 21,0 τρις δολάρια) . Το αμερικανικό σκιώδες σύστημα κατάρρευσε με υποχρεώσεις ύψους 5 τρις δολάρια.
-         Ο διατραπεζικός δανεισμός ουσιαστικά  βρίσκεται σε μηδενικά επίπεδα . Αυτό φαίνεται και από το ύψος των αντίστοιχων επιτοκίων.
-         Η καθαρή ροή επενδύσεων χαρτοφυλακίου ήταν αρνητική στην ΕΕ.
-         Η χρήση που έγινε πρόσφατα των us dollar swaps.
-         Η υποβάθμιση σειράς μεγάλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων
-         Η επιβολή υψηλότερου επιπέδου κεφαλαιακής επάρκειας
-         Η  δραματική μείωση του «εμπορίου μεταφοράς γιέν (yen carry trade).

Όλα τα παραπάνω προβλήματα υπολογίζεται ότι δημιουργούν ανάγκη 4-8 τρις ευρώ για τη διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αν ληφθεί υπόψη ότι, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις η FED «εξόδευσε» για τη διάσωση της Αμερικανικής Οικονομίας μετά την κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος το 2008,  περίπου σε 29,0 τρις δολάρια,[1] με σαφώς μικρότερο ύψος ενεργητικού νομίζω ότι οι ανάγκες είναι πολλαπλάσιες από αυτές που υπολογίζονται.   

3.
Τώρα η κατάσταση στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν βρίσκεται σε καλύτερο σημείο. Ουσιαστικά επιζεί μόνο με τη βοήθεια των εγγυήσεων και των ρευστών του ελληνικού δημοσίου και την βοήθεια της ΕΚΤ. Όλη του η προσπάθεια συνίσταται  στην επιβίωσή του μέσω της  αναχρηματοδότησης των υποχρεώσεών του  Το 2012 θα είναι ένα ακόμη έτος σημαντικών πιέσεων για τον τραπεζικό κλάδο. Μάλιστα εκτιμάται  ότι ο κλάδος θα χρειαστεί περίπου 18 δισ. ευρώ νέων κεφαλαίων από την εφαρμογή του PSI και επιπλέον 7 δισ. ευρώ από την αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs), μόνο για το 2012.
Ένα  ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα των ενεργειών κεφαλαιακής ενίσχυσης των τραπεζών έχει ως εξής:
-Τέλη Φεβρουαρίου: Η Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδος θα ανακοινώσει τις κεφαλαιακές ανάγκες, μετά την εφαρμογή του PSI και της ανακοίνωσης της έκθεσης της BlackRock.
-Τέλη Απριλίου: Ζητείται από τις τράπεζες να υποβάλλουν τα σχέδια κεφαλαιακής ενίσχυσης με σκοπό να φτάσει ο δείκτης Core Tier 1 στο 10%.
-Τέλη Αυγούστου 2012: Η προθεσμία για την ολοκλήρωση των σχεδίων ενίσχυσης.
Βεβαίως βασικός μηχανισμός στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών αποτελεί το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
ΜΕ  κοινές μετοχές και αναστολή του δικαιώματος ψήφου για τρία χρόνια θα γίνει σύμφωνα με πληροφορίες  η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών μετά το PSI.
Το σχέδιο προβλέπει ότι το Δημόσιο θα στηρίξει τις τράπεζες με κοινές μετοχές με αναστολή του δικαιώματος ψήφου για τρία χρόνια, με εξαίρεση ορισμένες περιπτώσεις (προβληματικών πιστωτικών ιδρυμάτων) για τις οποίες το δικαίωμα ψήφου θα ισχύει από την αρχή.
Με αυτή την απόφαση δίδεται στους ιδιώτες μετόχους των ιδιωτικών τραπεζών περιθώριο τριών ετών για να αποπληρώσουν τη συμμετοχή του Δημοσίου και να μπορέσουν να διατηρήσουν τις τράπεζες υπό τον έλεγχό τους.  Αυτό βεβαίως προϋποθέτει την αλλαγή του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου σύμφωνα με το οποίο η στήριξη θα έπρεπε να γίνει με κοινές μετοχές και μετά από δύο έτη το Δημόσιο θα έπρεπε να προβεί σε πώλησή τους.
Μετά την ανακεφαλαιοποίηση που υποχρεωτικά θα πραγματοποιηθεί, εντός λίγων μηνών για τις τράπεζες θα αξιολογηθεί με συγκεκριμένες παραμέτρους ποιες ελληνικές τράπεζες μπορούν να είναι βιώσιμες και ποιες όχι.
Η Τρόικα, διαπίστωσε ότι υπάρχουν ορισμένες τράπεζες που ενώ ακολούθησαν προγράμματα εξυγίανσης δεν έπεισαν για την αποδοτικότητας τους. Αποφάσισε  λοιπόν αποφάσισε να εκπονήσει μια άκρως ενδελεχή μελέτη βιωσιμότητας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και να διαπιστωθεί ποιες από  αυτές μπορούν να συνεχίσουν αυτόνομα, ποιες από αυτές πρέπει να συγχωνευθούν με άλλες και  ποιες πρέπει να οδηγηθούν σε  θεραπεία σοκ (όπως με την
Proton) αν η συγχώνευση είναι αδύνατη.
Η έκθεση υπολογίζεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί προς τα τέλη του 2012. Επίσης προς το τέλος του 2012 ή μέσα στο 2013 να υπάρξει εκδήλωση ενδιαφέροντος ξένων για τις ελληνικές τράπεζες οι οποίες θα είναι φθηνές και εξυγιασμένες. Όμως μέχρι τότε κανείς δεν γνωρίζει πως θα είναι η Ελλάδα.

     Κώστας Μελάς.10.02.2012

 Δημοσιέυθηκε στην Εφημερίδα ΕΠΟΧΗ 12.02.2012.



[1]  James Felkerson, $29,000,000,000,000: A Detailed Look at the Fed’s Bailout by Funding Facility and Recipient The Levy Economics Institute , December 2011