Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2012

Το Ευρωπαϊκό Χρηματοπιστωτικό Σύστημα χρειάζεται επειγόντως ανακεφαλαιοποίηση και αλλαγή στρατηγικού προσανατολισμού.

του Κώστα Μελά.
1.
Τρεισήμισι χρόνια περίπου μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers, το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπο με μια ιστορία που επαναλαμβάνεται. Η κρίση εμπιστοσύνης (πιστοληπτική, ρευστότητας και φερεγγυότητας)  στον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο εκδηλώθηκε πρώτα στις καταχρεωμένες χώρες της περιφέρειας, όπως η Ιρλανδία και η Ελλάδα. Σήμερα, όμως, έχει φτάσει ως την καρδιά της Ευρωζώνης, ταρακουνώντας τα θεμέλια των τραπεζικών κολοσσών της Γαλλίας (η μετοχή της Societe  Generale υποχώρησε κατά 57% το 2011, της Credit Agricole κατά 54% και της BNP Paribas κατά 36%.), Ιταλίας( η Unicredito, με έκθεση 49 δισ. στο κρατικό χρέος της Ιταλίας, έχασε πάνω από το μισό της κεφαλαιοποίησής της μέσα στο 2011. Αλλά και συνολικά το ιταλικό τραπεζικό σύστημα βρίσκεται σε δεινή θέση ρευστότητας που σχεδόν έχει μετατραπεί σε κρίση φερεγγυότητας) , Βελγίου  (δες την περίπτωση της Dexia η οποία διασώθηκε με κυβερνητική παρέμβαση) αλλά και της Γερμανίας (η Commezbank, η μετοχή της οποίας πραγματοποίησε βουτιά 70,7% το 2011, σημειώνοντας τις μεγαλύτερες απώλειες στον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των γερμανικών τραπεζών που θεωρείται ότι θα ζητήσουν σύντομα κρατική βοήθεια).  Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα έχει παγκόσμιες διασυνδέσεις και οι όποιες δυσμενείς εξελίξεις θα επηρεάσουν δραματικά το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα . Αναφέρω χαρακτηριστικά ότι το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα έχει διασυνοριακές συναλλαγές (από γραμμές πίστωσης μέχρι διακράτηση χρέους  με κάθε μορφή)  με το αντίστοιχο αμερικάνικο που υπερβαίνουν 1,5 τρις δολάρια. Αξίζει να αναφερθεί ότι αυτή τη στιγμή , το καμάρι του γερμανικού τραπεζικού συστήματος , η Deutsche Bank είναι  η μεγαλύτερη κρυφή απειλή, όχι μόνο για το αμερικανικό χρηματοοικονομικό σύστημα, αλλά και για την παγκόσμια οικονομία.
Η βραδυφλεγής βόμβα που έχει κρύψει η Deutsche Bank στο αμερικανικό χρηματοοικονομικό σύστημα ονομάζεται Taunus. Με ενεργητικό που αγγίζει τα 380 δισ. δολάρια, η Taunus είναι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Federal Reserve, η όγδοη μεγαλύτερη εταιρεία τραπεζικών συμμετοχών στις ΗΠΑ. Παρά το τεράστιο μέγεθος του ενεργητικού της, η Taunus έχει πολύ χαμηλή κεφαλαιακή επάρκεια. Διαθέτει κεφάλαια μόλις 4,876 δισ. δολαρίων. Κάτι που σημαίνει ότι το ενεργητικό της είναι κατά 78 φορές μεγαλύτερο των κεφαλαίων της. Σύμφωνα με πληροφορίες του Bloomberg, η Taunus χρειάζεται 20 δισ. δολάρια σε νέα κεφάλαια, προκειμένου να συμμορφωθεί με τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας των ΗΠΑ.Με δεδομένο ότι η εταιρεία αυτή ανήκει σε μια ισχυρή γερμανική τράπεζα, η Fed πίστευε ότι η Deutsche Bank θα έσπευδε να στηρίξει κεφαλαιακά τη θυγατρική της, αν αυτό ήταν αναγκαίο.
Όμως, η Deutsche Bank είναι κάθε άλλο παρά πρόθυμη να προχωρήσει σε μια τόσο μεγάλη ένεση κεφαλαίων, την ώρα που πασχίζει να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους. Αντίθετα, προσπαθεί να απαλλαγεί από την τραπεζική άδεια της Taunus, αφού με τον τρόπο αυτό, η θυγατρική δεν θα εμπίπτει πια στους κανόνες περί κεφαλαιακής επάρκειας. Επίσης περίπου το 20% των  στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών της Χιλής, της Ουρουγουάης και του Μεξικού ελέγχεται από τις τράπεζες της Ευρωζώνης, άρα κι εκεί ο αντίκτυπος θα είναι σημαντικός. Αντίθετα, πιο περιορισμένες θα είναι οι συνέπειες στην Ασία καθώς μόνο το 5% του ενεργητικού του ασιατικού τραπεζικού συστήματος ελέγχεται από τις ευρωπαϊκές τράπεζες, Ας μην αναφερθούμε καθόλου στο τραπεζικό σύστημα της Ανατολικής Ευρώπης το οποίο ουσιαστικά ελέγχεται απόλυτα από το αντίστοιχο της Δυτικής Ευρώπης και το οποίο βρίσκεται , λόγω της δραστικής απομόχλευσης που εφαρμόζουν οι μητρικές εταιρείες  , σε δραματική κατάσταση . Συγκεκριμένα μπορεί να αναφερθεί η περίπτωση της Αυστρίας , η οποία στην προσπάθειά της να περισώσει το ΑΑΑ της πιστοληπτικής της αξιολόγησης, απαγόρευσε στις τράπεζές της να διοχετεύσουν μεγάλα ποσά στις θυγατρικές τους στην Ανατολική Ευρώπη. Η οδηγία αφορά τις Erste Group, Raiffeisen Bank και Bank Austria, η οποία ανήκει στην ιταλική UniCredit. Η έκθεση των τριών τραπεζών στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη είναι πλέον μεγαλύτερη και από το αυστριακό ΑΕΠ.
H ρευστότητα στο ευρωπαϊκό χρηματοοικονομικό σύστημα να γίνεται προβληματική. Έτσι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σε μία πρωτοφανή κίνηση, αποφάσισε να διαθέσει απεριόριστα δάνεια προς τις εμπορικές ευρωπαϊκές τράπεζες, διάρκειας 3 ετών. Ωστόσο, όπως αποδεικνύεται μέρα με τη μέρα, οι τράπεζες αντί να χρησιμοποιήσουν τη ρευστότητα αυτή για να χρηματοδοτήσουν την πραγματική οικονομία, οι τράπεζες προτιμούν να την παρκάρουν στο overnight της ΕΚΤ, όπου κερδίζουν ένα μικρό επιτόκιο. Η ακραία αποστροφή του ρίσκου και η δυσπιστία που έχει ριζώσει βαθιά στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, οδηγούν το φιλόδοξο πρόγραμμα της ΕΚΤ στην αποτυχία.
Έτσι, ενώ το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες έσπευσαν να δανειστούν ένα τεράστιο ποσό από την ΕΚΤ 489 δισ. ευρώ, δημιούργησε πολλές προσδοκίες, τελικά, φάνηκε ότι στην πράξη, η ΕΚΤ δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να βγάζει τα χρήματα αυτά από τη μία τσέπη και να τα βάζει στην άλλη.

2.
Υπάρχουν εμφανή στοιχεία που σηματοδοτούν την πολύ κακή κατάσταση έως και χείριστη,  στην οποία βρίσκεται το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα:
-         Διαφαίνεται μια ραγδαία εξάπλωση μιας  μολυσματικής ασθένειας που έχει «χτυπήσει» τα ενέχυρα που χρησιμοποιεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα για την εξασφάλιση του διατραπεζικού δανεισμού του. Αυτή συνίσταται ότι τα ασφαλή στοιχεία του ενεργητικού που μέχρι πρόσφατα  χρησιμοποιούνταν ως ενέχυρα, έχουν υποκατασταθεί από μη – ασφαλή στοιχεία ενεργητικού που βασίζονται σε αναμενόμενες μη ασφαλείς ταμειακές ροές.
-         Ο γενικός δανεισμός (wholesale lending) , που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος εξακολουθεί να είναι παγωμένος σχεδόν από την περίοδο της πτώχευσης της   Dexia.  Ακόμα και τα αμερικάνικα Ταμεία Διαχείρισης Διαθεσίμων (USA Money Market Funds) δεν αναλαμβάνουν  κανένα κίνδυνο με τη μορφή βραχυπρόθεσμων κινήσεων κεφαλαίων. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι στην ΕΕ, το χρηματοπιστωτικό σύστημα κατέχει στοιχεία ενεργητικού   ύψους περίπου 55 τρις δολάρια περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ύψος του αμερικανικού συστήματος (13 τρις δολάρια). Στις ΗΠΑ το χρέος (μέσω δανειακών μορφών) που διακρατείται από το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι πολύ μικρότερο από το αντίστοιχο που διακρατείται από τις ευρωπαϊκές τράπεζες διότι στις ΗΠΑ οι μικροκαταθέτες αποτελούν την πρώτη πηγή χρηματικών πόρων για το σύστημα. Ο γενικός δανεισμός βασικά πραγματοποιείται από  Ταμεία Διαχείρισης Διαθεσίμων και άλλα βραχυπρόθεσμα χρηματοπιστωτικά εργαλεία. Ο γενικός δανεισμός στην ΕΕ φθάνει στο ύψος 30 τρις δολάρια, ενώ στις ΗΠΑ περίπου στα 3,0 δις. Με βάση αυτά τα στοιχεία απαιτούνται περίπου 800 δις δολάρια το μήνα (για τα επόμενα τρία χρόνια) για την αναχρηματοδότηση των δανείων.
-         Το ευρωπαϊκό «σκιώδες τραπεζικό σύστημα» τον  Μάρτιο 2011     έχει υποχρεώσεις  το ύψους 16,0 τρις δολάρια (αντίστοιχα τον Μάρτιο 2008 το ύψος ήταν 21,0 τρις δολάρια) . Το αμερικανικό σκιώδες σύστημα κατάρρευσε με υποχρεώσεις ύψους 5 τρις δολάρια.
-         Ο διατραπεζικός δανεισμός ουσιαστικά  βρίσκεται σε μηδενικά επίπεδα . Αυτό φαίνεται και από το ύψος των αντίστοιχων επιτοκίων.
-         Η καθαρή ροή επενδύσεων χαρτοφυλακίου ήταν αρνητική στην ΕΕ.
-         Η χρήση που έγινε πρόσφατα των us dollar swaps.
-         Η υποβάθμιση σειράς μεγάλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων
-         Η επιβολή υψηλότερου επιπέδου κεφαλαιακής επάρκειας
-         Η  δραματική μείωση του «εμπορίου μεταφοράς γιέν (yen carry trade).

Όλα τα παραπάνω προβλήματα υπολογίζεται ότι δημιουργούν ανάγκη 4-8 τρις ευρώ για τη διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αν ληφθεί υπόψη ότι, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις η FED «εξόδευσε» για τη διάσωση της Αμερικανικής Οικονομίας μετά την κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος το 2008,  περίπου σε 29,0 τρις δολάρια,[1] με σαφώς μικρότερο ύψος ενεργητικού νομίζω ότι οι ανάγκες είναι πολλαπλάσιες από αυτές που υπολογίζονται.   

3.
Τώρα η κατάσταση στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν βρίσκεται σε καλύτερο σημείο. Ουσιαστικά επιζεί μόνο με τη βοήθεια των εγγυήσεων και των ρευστών του ελληνικού δημοσίου και την βοήθεια της ΕΚΤ. Όλη του η προσπάθεια συνίσταται  στην επιβίωσή του μέσω της  αναχρηματοδότησης των υποχρεώσεών του  Το 2012 θα είναι ένα ακόμη έτος σημαντικών πιέσεων για τον τραπεζικό κλάδο. Μάλιστα εκτιμάται  ότι ο κλάδος θα χρειαστεί περίπου 18 δισ. ευρώ νέων κεφαλαίων από την εφαρμογή του PSI και επιπλέον 7 δισ. ευρώ από την αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs), μόνο για το 2012.
Ένα  ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα των ενεργειών κεφαλαιακής ενίσχυσης των τραπεζών έχει ως εξής:
-Τέλη Φεβρουαρίου: Η Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδος θα ανακοινώσει τις κεφαλαιακές ανάγκες, μετά την εφαρμογή του PSI και της ανακοίνωσης της έκθεσης της BlackRock.
-Τέλη Απριλίου: Ζητείται από τις τράπεζες να υποβάλλουν τα σχέδια κεφαλαιακής ενίσχυσης με σκοπό να φτάσει ο δείκτης Core Tier 1 στο 10%.
-Τέλη Αυγούστου 2012: Η προθεσμία για την ολοκλήρωση των σχεδίων ενίσχυσης.
Βεβαίως βασικός μηχανισμός στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών αποτελεί το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
ΜΕ  κοινές μετοχές και αναστολή του δικαιώματος ψήφου για τρία χρόνια θα γίνει σύμφωνα με πληροφορίες  η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών μετά το PSI.
Το σχέδιο προβλέπει ότι το Δημόσιο θα στηρίξει τις τράπεζες με κοινές μετοχές με αναστολή του δικαιώματος ψήφου για τρία χρόνια, με εξαίρεση ορισμένες περιπτώσεις (προβληματικών πιστωτικών ιδρυμάτων) για τις οποίες το δικαίωμα ψήφου θα ισχύει από την αρχή.
Με αυτή την απόφαση δίδεται στους ιδιώτες μετόχους των ιδιωτικών τραπεζών περιθώριο τριών ετών για να αποπληρώσουν τη συμμετοχή του Δημοσίου και να μπορέσουν να διατηρήσουν τις τράπεζες υπό τον έλεγχό τους.  Αυτό βεβαίως προϋποθέτει την αλλαγή του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου σύμφωνα με το οποίο η στήριξη θα έπρεπε να γίνει με κοινές μετοχές και μετά από δύο έτη το Δημόσιο θα έπρεπε να προβεί σε πώλησή τους.
Μετά την ανακεφαλαιοποίηση που υποχρεωτικά θα πραγματοποιηθεί, εντός λίγων μηνών για τις τράπεζες θα αξιολογηθεί με συγκεκριμένες παραμέτρους ποιες ελληνικές τράπεζες μπορούν να είναι βιώσιμες και ποιες όχι.
Η Τρόικα, διαπίστωσε ότι υπάρχουν ορισμένες τράπεζες που ενώ ακολούθησαν προγράμματα εξυγίανσης δεν έπεισαν για την αποδοτικότητας τους. Αποφάσισε  λοιπόν αποφάσισε να εκπονήσει μια άκρως ενδελεχή μελέτη βιωσιμότητας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και να διαπιστωθεί ποιες από  αυτές μπορούν να συνεχίσουν αυτόνομα, ποιες από αυτές πρέπει να συγχωνευθούν με άλλες και  ποιες πρέπει να οδηγηθούν σε  θεραπεία σοκ (όπως με την
Proton) αν η συγχώνευση είναι αδύνατη.
Η έκθεση υπολογίζεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί προς τα τέλη του 2012. Επίσης προς το τέλος του 2012 ή μέσα στο 2013 να υπάρξει εκδήλωση ενδιαφέροντος ξένων για τις ελληνικές τράπεζες οι οποίες θα είναι φθηνές και εξυγιασμένες. Όμως μέχρι τότε κανείς δεν γνωρίζει πως θα είναι η Ελλάδα.

     Κώστας Μελάς.10.02.2012

 Δημοσιέυθηκε στην Εφημερίδα ΕΠΟΧΗ 12.02.2012.



[1]  James Felkerson, $29,000,000,000,000: A Detailed Look at the Fed’s Bailout by Funding Facility and Recipient The Levy Economics Institute , December 2011